Georgicon Liber Primus

Quid faciat laetas segetes, quo sidere terram

vertere, Maecenas, ulmisque adiungere vitis

conveniat, quae cura boum, qui cultus habendo

sit pecori, apibus quanta experientia parcis,

5

hinc canere incipiam. Vos, o clarissima mundi

lumina, labentem caelo quae ducitis annum,

Liber et alma Ceres, vestro si munere tellus

Chaoniam pingui glandem mutavit arista,

poculaque inventis Acheloia miscuit uvis;

10

et vos, agrestum praesentia numina, Fauni,

ferte simul Faunique pedem Dryadesque puellae:

Munera vestra cano. Tuque o, cui prima frementem

fudit equum magno tellus percussa tridenti,

Neptune; et cultor nemorum, cui pinguia Ceae

15

ter centum nivei tondent dumeta iuvenci;

ipse nemus linquens patrium saltusque Lycaei,

Pan, ovium custos, tua si tibi Maenala curae,

adsis, o Tegeaee, favens, oleaeque Minerva

inventrix, uncique puer monstrator aratri,

20

et teneram ab radice ferens, Silvane, cupressum,

dique deaeque omnes, studium quibus arva tueri,

quique novas alitis non ullo semine fruges,

quique satis largum caelo demittitis imbrem;

tuque adeo, quem mox quae sint habitura deorum

25

concilia, incertum est, urbisne invisere, Caesar,

terrarumque velis curam et te maximus orbis

auctorem frugum tempestatumque potentem

accipiat, cingens materna tempora myrto,

an deus inmensi venias maris ac tua nautae

30

numina sola colant, tibi serviat ultima Thule

teque sibi generum Tethys emat omnibus undis,

anne novum tardis sidus te mensibus addas,

qua locus Erigonen inter Chelasque sequentis

panditur -- ipse tibi iam bracchia contrahit ardens

35

Scorpius et caeli iusta plus parte reliquit --

quidquid eris, -- nam te nec sperant Tartara regem

nec tibi regnandi veniat tam dira cupido,

quamvis Elysios miretur Graecia campos

nec repetita sequi curet Proserpina matrem --

40

da facilem cursum atque audacibus adnue coeptis

ignarosque viae mecum miseratus agrestis

ingredere et votis iam nunc adsuesce vocari.

Vere novo, gelidus canis cum montibus humor

liquitur et Zephyro putris se glaeba resolvit,

45

depresso incipiat iam tum mihi taurus aratro

ingemere et sulco attritus splendescere vomer.

Illa seges demum votis respondet avari

agricolae, bis quae solem, bis frigora sensit;

illius inmensae ruperunt horrea messes.

50

At prius ignotum ferro quam scindimus aequor,

ventos et varium caeli praediscere morem

cura sit ac patrios cultusque habitusque locorum

et quid quaeque ferat regio et quid quaeque recuset.

Hic segetes, illic veniunt felicius uvae,

55

arborei fetus alibi, atque iniussa virescunt

gramina. Nonne vides, croceos ut Tmolus odores,

India mittit ebur, molles sua tura Sabaei,

at Chalybes nudi ferrum, virosaque Pontus

castorea, Eliadum palmas Epiros equarum.

60

Continuo has leges aeternaque foedera certis

inposuit natura locis, quo tempore primum

Deucalion vacuum lapides iactavit in orbem,

unde homines nati, durum genus. Ergo age, terrae

pingue solum primis extemplo a mensibus anni

65

fortes invertant tauri glaebasque iacentis

pulverulenta coquat maturis solibus aestas;

at si non fuerit tellus fecunda, sub ipsum

Arcturum tenui sat erit suspendere sulco:

illic, officiant laetis ne frugibus herbae,

70

hic, sterilem exiguus ne deserat humor harenam.

Alternis idem tonsas cessare novalis

et segnem patiere situ durescere campum;

aut ibi flava seres mutato sidere farra,

unde prius laetum siliqua quassante legumen

75

aut tenuis fetus viciae tristisque lupini

sustuleris fragilis calamos silvamque sonantem.

Urit enim lini campum seges, urit avenae,

urunt Lethaeo perfusa papavera somno:

sed tamen alternis facilis labor, arida tantum

80

ne saturare fimo pingui pudeat sola neve

effetos cinerem inmundum iactare per agros.

Sic quoque mutatis requiescunt fetibus arva;

nec nulla interea est inaratae gratia terrae.

Saepe etiam sterilis incendere profuit agros

85

atque levem stipulam crepitantibus urere flammis:

sive inde occultas viris et pabula terrae

pinguia concipiunt, sive illis omne per ignem

excoquitur vitium atque exsudat inutilis humor,

seu pluris calor ille vias et caeca relaxat

90

spiramenta, novas veniat qua sucus in herbas,

seu durat magis et venas adstringit hiantis,

ne tenues pluviae rapidive potentia solis

acrior aut Boreae penetrabile frigus adurat.

Multum adeo, rastris glaebas qui frangit inertis

95

vimineasque trahit cratis, iuvat arva, neque illum

flava Ceres alto nequiquam spectat Olympo;

et qui, proscisso quae suscitat aequore terga,

rursus in obliquum verso perrumpit aratro,

exercetque frequens tellurem atque imperat arvis.

100

Humida solstitia atque hiemes orate serenas,

agricolae; hiberno laetissima pulvere farra,

laetus ager: nullo tantum se Mysia cultu

iactat et ipsa suas mirantur Gargara messis.

Quid dicam, iacto qui semine comminus arva

105

insequitur cumulosque ruit male pinguis harenae

deinde satis fluvium inducit rivosque sequentis

et, cum exustus ager morientibus aestuat herbis,

ecce supercilio clivosi tramitis undam

elicit. illa cadens raucum per levia murmur

110

saxa ciet, scatebrisque arentia temperat arva.

Quid qui, ne gravidis procumbat culmus aristis,

luxuriem segetum tenera depascit in herba,

cum primum sulcos aequant sata. quique paludis

collectum humorem bibula deducit harena.

115

Praesertim incertis si mensibus amnis abundans

exit et obducto late tenet omnia limo,

unde cavae tepido sudant humore lacunae.

Nec tamen, haec cum sint hominumque boumque labores

versando terram experti, nihil inprobus anser

120

Strymoniaeque grues et amaris intiba fibris

officiunt aut umbra nocet. Pater ipse colendi

haud facilem esse viam voluit, primusque per artem

movit agros curis acuens mortalia corda

nec torpere gravi passus sua regna veterno.

125

Ante Iovem nulli subigebant arva coloni;

ne signare quidem aut partiri limite campum

fas erat: in medium quaerebant ipsaque tellus

omnia liberius nullo poscente ferebat.

Ille malum virus serpentibus addidit atris

130

praedarique lupos iussit pontumque moveri,

mellaque decussit foliis ignemque removit

et passim rivis currentia vina repressit,

ut varias usus meditando extunderet artis

paulatim et sulcis frumenti quaereret herbam.

135

[Ut silicis venis abstrusum excuderet ignem.]

Tunc alnos primum fluvii sensere cavatas;

navita tum stellis numeros et nomina fecit,

Pleiadas, Hyadas, claramque Lycaonis Arcton;

tum laqueis captare feras et fallere visco

140

inventum et magnos canibus circumdare saltus;

atque alius latum funda iam verberat amnem

alta petens, pelagoque alius trahit humida lina;

tum ferri rigor atque argutae lamina serrae, --

nam primi cuneis scindebant fissile lignum

145

tum variae venere artes. Labor omnia vicit

inprobus et duris urgens in rebus egestas.

Prima Ceres ferro mortalis vertere terram

instituit, cum iam glandes atque arbuta sacrae

deficerent silvae et victum Dodona negaret.

150

Mox et frumentis labor additus, ut mala culmos

esset robigo segnisque horreret in arvis

carduus; intereunt segetes, subit aspera silva,

lappaeque tribolique, interque nitentia culta

infelix lolium et steriles dominantur avenae.

155

Quod nisi et adsiduis herbam insectabere rastris,

et sonitu terrebis aves, et ruris opaci

falce premes umbras votisque vocaveris imbrem,

heu magnum alterius frustra spectabis acervum,

concussaque famem in silvis solabere quercu.

160

Dicendum et, quae sint duris agrestibus arma,

quis sine nec potuere seri nec surgere messes:

vomis et inflexi primum grave robur aratri

tardaque Eleusinae matris volventia plaustra

tribulaque traheaeque et iniquo pondere rastri;

165

virgea praeterea Celei vilisque supellex,

arbuteae crates et mystica vannus Iacchi.

Omnia quae multo ante memor provisa repones,

si te digna manet divini gloria ruris.

Continuo in silvis magna vi flexa domatur

170

in burim et curvi formam accipit ulmus aratri.

Huic a stirpe pedes temo protentus in octo,

binae aures, duplici aptantur dentalia dorso

caeditur et tilia ante iugo levis altaque fagus,

stivaque, quae currus a tergo torqueat imos,

175

et suspensa focis explorat robora fumus.

Possum multa tibi veterum praecepta referre,

ni refugis tenuisque piget cognoscere curas.

Area cum primis ingenti aequanda cylindro

et vertenda manu et creta solidanda tenaci,

180

ne subeant herbae neu pulvere victa fatiscat,

tum variae inludant pestes: saepe exiguus mus

sub terris posuitque domos atque horrea fecit,

aut oculis capti fodere cubilia talpae,

inventusque cavis bufo et quae plurima terrae

185

monstra ferunt, populatque ingentem farris acervum

curculio atque inopi metuens formica senectae.

Contemplator item, cum se nux plurima silvis

induet in florem et ramos curvabit olentis.

Si superant fetus, pariter frumenta sequentur

190

magnaque cum magno veniet tritura calore;

at si luxuria foliorum exuberat umbra,

nequiquam pinguis palea teret area culmos.

Semina vidi equidem multos medicare serentis

et nitro prius et nigra perfundere amurca,

195

grandior ut fetus siliquis fallacibus esset,

et, quamvis igni exiguo, properata maderent.

Vidi lecta diu et multo spectata labore

degenerare tamen, ni vis humana quot annis

maxima quaeque manu legeret. Sic omnia fatis

200

in peius ruere ac retro sublapsa referri,

non aliter, quam qui adverso vix flumine lembum

remigiis subigit, si bracchia forte remisit,

atque illum in praeceps prono rapit alveus amni.

Praeterea tam sunt Arcturi sidera nobis

205

Haedorumque dies servandi et lucidus Anguis,

quam quibus in patriam ventosa per aequora vectis

pontus et ostriferi fauces temptantur Abydi.

Libra die somnique pares ubi fecerit horas

et medium luci atque umbris iam dividit orbem,

210

exercete, viri, tauros, serite hordea campis

usque sub extremum brumae intractabilis imbrem;

nec non et lini segetem et Cereale papaver

tempus humo tegere et iamdudum incumbere aratris,

dum sicca tellure licet, dum nubila pendent.

215

Vere fabis satio; tum te quoque, Medica, putres

accipiunt sulci et milio venit annua cura,

candidus auratis aperit cum cornibus annum

Taurus et averso cedens Canis occidit astro.

At si triticeam in messem robustaque farra

220

exercebis humum solisque instabis aristis,

ante tibi Eoae Atlantides abscondantur

Gnosiaque ardentis decedat stella Coronae,

debita quam sulcis committas semina quamque

invitae properes anni spem credere terrae.

225

Multi ante occasum Maiae coepere; sed illos

exspectata seges vanis elusit avenis.

Si vero viciamque seres vilemque phaselum

nec Pelusiacae curam aspernabere lentis,

haud obscura cadens mittet tibi signa Bootes:

230

incipe et ad medias sementem extende pruinas.

Idcirco certis dimensum partibus orbem

per duodena regit mundi Sol aureus astra.

Quinque tenent caelum zonae; quarum una corusco

semper sole rubens et torrida semper ab igni;

235

quam circum extremae dextra laevaque trahuntur

caeruleae, glacie concretae atque imbribus atris;

has inter mediamque duae mortalibus aegris

munere concessae divom, et via secta per ambas,

obliquus qua se signorum verteret ordo.

240

Mundus, ut ad Scythiam Rhipaeasque arduus arces

consurgit, premitur Libyae devexus in austros.

Hic vertex nobis semper sublimis; at illum

sub pedibus Styx atra videt Manesque profundi.

Maximus hic flexu sinuoso elabitur Anguis

245

circum perque duas in morem fluminis Arctos,

Arctos Oceani metuentis aequore tingui.

Illic, ut perhibent, aut intempesta silet nox,

semper et obtenta densentur nocte tenebrae,

aut redit a nobis Aurora diemque reducit;

250

nosque ubi primus equis Oriens adflavit anhelis,

illic, sera rubens accendit lumina Vesper.

Hinc tempestates dubio praediscere caelo

possumus, hinc messisque diem tempusque serendi,

et quando infidum remis inpellere marmor

255

conveniat, quando armatas deducere classis,

aut tempestivam silvis evertere pinum.

Nec frustra signorum obitus speculamur et ortus,

temporibusque parem diversis quattuor annum.

Frigidus agricolam si quando continet imber,

260

multa, forent quae mox caelo properanda sereno,

maturare datur: durum procudit arator

vomeris obtunsi dentem, cavat arbore lintres,

aut pecori signum aut numeros inpressit acervis.

Exacuunt alii vallos furcasque bicornis

265

atque Amerina parant lentae retinacula viti.

Nunc facilis rubea texatur fiscina virga,

nunc torrete igni fruges, nunc frangite saxo.

Quippe etiam festis quaedam exercere diebus

fas et iura sinunt; rivos deducere nulla

270

religio vetuit, segeti praetendere saepem,

insidias avibus moliri, incendere vepres,

balantumque gregem fluvio mersare salubri.

Saepe oleo tardi costas agitator aselli

vilibus aut onerat pomis, lapidemque revertens

275

incusum aut atrae massam picis urbe reportat.

Ipsa dies alios alio dedit ordine Luna

felicis operum. Quintam fuge: pallidus Orcus

Eumenidesque satae; tum partu Terra nefando

Coeumque Iapetumque creat saevumque Typhoea

280

et coniuratos caelum rescindere fratres.

Ter sunt conati inponere Pelio Ossam

scilicet, atque Ossae frondosum involvere Olympum;

ter pater exstructos disiecit fulmine montis.

Septima post decimam felix et ponere vitem

285

et prensos domitare boves et licia telae

addere: nona fugae melior, contraria furtis.

Multa adeo gelida melius se nocte dedere,

aut cum sole novo terras inrorat Eous.

Nocte leves melius stipulae, nocte arida prata

290

tondentur, noctes lentus non deficit humor.

Et quidam seros hiberni ad luminis ignis

pervigilat ferroque faces inspicat acuto;

interea longum cantu solata laborem

arguto coniunx percurrit pectine telas,

295

aut dulcis musti Volcano decoquit humorem

et foliis undam trepidi despumat aeni.

At rubicunda Ceres medio succiditur aestu

et medio tostas aestu terit area fruges.

Nudus ara, sere nudus; hiems ignava colono.

300

Frigoribus parto agricolae plerumque fruuntur

mutuaque inter se laeti convivia curant.

Invitat genialis hiems curasque resolvit,

ceu pressae cum iam portum tetigere carinae,

puppibus et laeti nautae inposuere coronas.

305

Sed tamen et quernas glandes tum stringere tempus

et lauri bacas oleamque cruentaque myrta,

tum gruibus pedicas et retia ponere cervis

auritosque sequi lepores, tum figere dammas,

stuppea torquentem Balearis verbera fundae,

310

cum nix alta iacet, glaciem cum flumina trudunt.

Quid tempestates autumni et sidera dicam,

atque, ubi iam breviorque dies et mollior aestas,

quae vigilanda viris. vel cum ruit imbriferum ver,

spicea iam campis cum messis inhorruit et cum

315

frumenta in viridi stipula lactentia turgent.

Saepe ego, cum flavis messorem induceret arvis

agricola et fragili iam stringeret hordea culmo,

omnia ventorum concurrere proelia vidi,

quae gravidam late segetem ab radicibus imis

320

sublimem expulsam eruerent; ita turbine nigro

ferret hiems culmumque levem stipulasque volantis.

Saepe etiam inmensum caelo venit agmen aquarum

et foedam glomerant tempestatem imbribus atris

collectae ex alto nubes; ruit arduus aether

325

et pluvia ingenti sata laeta boumque labores

diluit; inplentur fossae et cava flumina crescunt

cum sonitu fervetque fretis spirantibus aequor.

Ipse pater media nimborum in nocte corusca

fulmina molitur dextra; quo maxuma motu

330

terra tremit; fugere ferae et mortalia corda

per gentis humilis stravit pavor; ille flagranti

aut Athon aut Rhodopen aut alta Ceraunia telo

deicit; ingeminant austri et densissimus imber;

nunc nemora ingenti vento, nunc litora plangunt.

335

Hoc metuens caeli menses et sidera serva,

frigida Saturni sese quo stella receptet,

quos ignis caelo Cyllenius erret in orbis.

In primis venerare deos atque annua magnae

sacra refer Cereri laetis operatus in herbis

340

extremae sub casum hiemis, iam vere sereno.

Tum pingues agni et tum mollissima vina,

tum somni dulces densaeque in montibus umbrae.

Cuncta tibi Cererem pubes agrestis adoret;

cui tu lacte favos et miti dilue Baccho,

345

terque novas circum felix eat hostia fruges,

omnis quam chorus et socii comitentur ovantes,

et Cererem clamore vocent in tecta; neque ante

falcem maturis quisquam supponat aristis,

quam Cereri torta redimitus tempora quercu

350

det motus incompositos et carmina dicat.

Atque haec ut certis possemus discere signis,

aestusque pluviasque et agentis frigora ventos,

ipse Pater statuit, quid menstrua Luna moneret,

quo signo caderent austri, quid saepe videntes

355

agricolae propius stabulis armenta tenerent.

Continuo ventis surgentibus aut freta ponti

incipiunt agitata tumescere et aridus altis

montibus audiri fragor aut resonantia longe

litora misceri et nemorum increbrescere murmur.

360

Iam sibi tum a curvis male temperat unda carinis,

cum medio celeres revolant ex aequore mergi

clamoremque ferunt ad litora, cumque marinae

in sicco ludunt fulicae notasque paludes

deserit atque altam supra volat ardea nubem.

365

Saepe etiam stellas vento inpendente videbis

praecipitis caelo labi noctisque per umbram

flammarum longos a tergo albescere tractus;

saepe levem paleam et frondes volitare caducas

aut summa nantis in aqua colludere plumas.

370

At Boreae de parte trucis cum fulminat et cum

Eurique Zephyrique tonat domus: omnia plenis

rura natant fossis atque omnis navita ponto

humida vela legit. Numquam inprudentibus imber

obfuit: aut illum surgentem vallibus imis

375

aeriae fugere grues, aut bucula caelum

suspiciens patulis captavit naribus auras,

aut arguta lacus circumvolitavit hirundo

et veterem in limo ranae cecinere querelam.

Saepius et tectis penetralibus extulit ova

380

angustum formica terens iter et bibit ingens

arcus et e pastu decedens agmine magno

corvorum increpuit densis exercitus alis.

Iam variae pelagi volucres et quae Asia circum

dulcibus in stagnis rimantur prata Caystri,

385

certatim largos umeris infundere rores:

nunc caput obiectare fretis, nunc currere in undas

et studio incassum videas gestire lavandi.

Tum cornix plena pluviam vocat inproba voce

et sola in sicca secum spatiatur harena.

390

Ne nocturna quidem carpentes pensa puellae

nescivere hiemem, testa cum ardente viderent

scintillare oleum et putris concrescere fungos.

Nec minus ex imbri soles et aperta serena

prospicere et certis poteris cognoscere signis:

395

nam neque tum stellis acies obtunsa videtur,

nec fratris radiis obnoxia surgere Luna,

tenuia nec lanae per caelum vellera ferri;

non tepidum ad solem pinnas in litore pandunt

dilectae Thetidi alcyones, non ore solutos

400

inmundi meminere sues iactare maniplos.

At nebulae magis ima petunt campoque recumbunt,

solis et occasum servans de culmine summo

nequiquam seros exercet noctua cantus.

Adparet liquido sublimis in aere Nisus

405

et pro purpureo poenas dat Scylla capillo:

quacumque illa levem fugiens secat aethera pinnis,

ecce inimicus, atrox, magno stridore per auras

insequitur Nisus; qua se fert Nisus ad auras,

illa levem fugiens raptim secat aethera pinnis

410

Tum liquidas corvi presso ter gutture voces

aut quater ingeminant, et saepe cubilibus altis

nescio qua praeter solitum dulcedine laeti

inter se in foliis strepitant; iuvat imbribus actis

progeniem parvam dulcisque revisere nidos;

415

haud equidem credo, quia sit divinitus illis

ingenium aut rerum fato prudentia maior;

verum ubi tempestas et caeli mobilis humor

mutavere vias et Iuppiter uvidus austris

denset, erant quae rara modo, et, quae densa, relaxat,

420

vertuntur species animorum et pectora motus

nunc alios, alios, dum nubila ventus agebat,

concipiunt: hinc ille avium concentus in agris

et laetae pecudes et ovantes gutture corvi.

Si vero solem ad rapidum lunasque sequentis

425

ordine respicies, numquam te crastina fallet

hora neque insidiis noctis capiere serenae.

Luna, revertentis cum primum colligit ignis,

si nigrum obscuro conprenderit aera cornu,

maxumus agricolis pelagoque parabitur imber;

430

at si virgineum suffuderit ore ruborem,

ventus erit; vento semper rubet aurea Phoebe.

Sin ortu quarto, namque is certissimus auctor,

pura neque obtunsis per caelum cornibus ibit,

totus et ille dies et qui nascentur ab illo

435

exactum ad mensem pluvia ventisque carebunt,

votaque servati solvent in litore nautae

Glauco et Panopeae et Inoo Melicertae.

Sol quoque et exoriens et cum se condet in undas

signa dabit; solem certissima signa sequuntur,

440

et quae mane refert et quae surgentibus astris.

Ille ubi nascentem maculis variaverit ortum

conditus in nubem medioque refugerit orbe,

suspecti tibi sint imbres; namque urget ab alto

arboribusque satisque Notus pecorique sinister.

445

Aut ubi sub lucem densa inter nubila sese

diversi rumpent radii aut ubi pallida surget

Tithoni croceum linquens Aurora cubile,

heu male tum mitis defendet pampinus uvas:

tam multa in tectis crepitans salit horrida grando.

450

Hoc etiam, emenso cum iam decedit Olympo,

profuerit meminisse magis; nam saepe videmus

ipsius in voltu varios errare colores:

caeruleus pluviam denuntiat, igneus Euros;

sin maculae incipient rutilo inmiscerier igni,

455

omnia tum pariter vento nimbisque videbis

fervere. Non illa quisquam me nocte per altum

ire, neque a terra moneat convellere funem.

At si, cum referetque diem condetque relatum,

lucidus orbis erit, frustra terrebere nimbis

460

et claro silvas cernes Aquilone moveri.

Denique quid vesper serus vehat, unde serenas

ventus agat nubes, quid cogitet humidus Auster,

sol tibi signa dabit. Solem quis dicere falsum

audeat. Ille etiam caecos instare tumultus

465

saepe monet fraudemque et operta tumescere bella.

Ille etiam exstincto miseratus Caesare Romam,

cum caput obscura nitidum ferrugine texit

inpiaque aeternam timuerunt saecula noctem.

Tempore quamquam illo tellus quoque et aequora ponti

470

obscenaeque canes inportunaeque volucres

signa dabant. Quotiens Cyclopum effervere in agros

vidimus undantem ruptis fornacibus Aetnam

flammarumque globos liquefactaque volvere saxa!

Armorum sonitum toto Germania caelo

475

audiit, insolitis tremuerunt motibus Alpes.

Vox quoque per lucos volgo exaudita silentis

ingens et simulacra modis pallentia miris

visa sub obscurum noctis, pecudesque locutae,

infandum! sistunt amnes terraeque dehiscunt

480

et maestum inlacrimat templis ebur aeraque sudant.

Proluit insano contorquens vertice silvas

fluviorum rex Eridanus camposque per omnis

cum stabulis armenta tulit. Nec tempore eodem

tristibus aut extis fibrae adparere minaces

485

aut puteis manare cruor cessavit et altae

per noctem resonare lupis ululantibus urbes.

Non alias caelo ceciderunt plura sereno

fulgura nec diri totiens arsere cometae.

ergo inter sese paribus concurrere telis

490

Romanas acies iterum videre Philippi;

nec fuit indignum superis, bis sanguine nostro

Emathiam et latos Haemi pinguescere campos.

Scilicet et tempus veniet, cum finibus illis

agricola incurvo terram molitus aratro

495

exesa inveniet scabra robigine pila

aut gravibus rastris galeas pulsabit inanis

grandiaque effossis mirabitur ossa sepulchris.

Di patrii, Indigetes, et romule Vestaque mater,

quae Tuscum Tiberim et Romana Palatia servas,

500

hunc saltem everso iuvenem succurrere saeclo

ne prohibete! Satis iam pridem sanguine nostro

Laomedonteae luimus periuria Troiae;

iam pridem nobis caeli te regia, Caesar,

invidet atque hominum queritur curare triumphos;

505

quippe ubi fas versum atque nefas: tot bella per orbem,

tam multae scelerum facies; non ullus aratro

dignus honos, squalent abductis arva colonis

et curvae rigidum falces conflantur in ensem.

Hinc movet Euphrates, illinc Germania bellum;

510

vicinae ruptis inter se legibus urbes

arma ferunt; saevit toto Mars inpius orbe;

ut cum carceribus sese effudere quadrigae,

addunt in spatia et frustra retinacula tendens

fertur equis auriga neque audit currus habenas.