Cornelii
Nepotis
de viris illustribus
de Latinis
historicis.
Cato
[1]
(1) M. Cato, ortus municipio Tusculo, adulescentulus, priusquam
honoribus operam daret, versatus est in Sabinis, quod ibi heredium a
patre relictum habebat. inde hortatu L. Valerii Flacci, quem in
consulatu censuraque habuit collegam, ut M. Perpenna censorius
narrare solitus est, Romam demigravit in foroque esse coepit. (2)
primum stipendium meruit annorum decem septemque. Q. Fabio M. Claudio
consulibus tribunus militum in Sicilia fuit. inde ut rediit, castra
secutus est C.Claudii Neronis, magnique opera eius existimata est in
proelio apud Senam, quo cecidit Hasdrubal, frater Hannibalis. (2)
quaestor obtigit P.Africano consuli, cum quo non pro sortis
necessitudine vixit: namque ab eo perpetua dissensit vita. aedilis
plebi factus est cum C. Helvio. (4) praetor provinciam obtinuit
Sardiniam, ex qua quaestor superiore tempore ex Africa decedens Q.
Ennium poetam deduxerat, quod non minoris aestimamus quam quemlibet
amplissimum Sardiniensem triumphum.
[2]
(1) consulatum
gessit cum L. Valerio Flacco, sorte provinciam nactus Hispaniam
citeriorem, exque ea triumphum deportavit. (2) ibi cum diutius
moraretur, P. Scipio Africanus consul iterum, cuius in priori
consulatu quaestor fuerat, voluit eum de provincia depellere et ipse
ei succedere, neque hoc per senatum efficere potuit, cum quidem
Scipio principatum in civitate obtineret, quod tum non potentia, sed
iure res publica administrabatur. qua ex re iratus senatui
<consulatu> peracto, privatus in urbe mansit. (3) at Cato,
censor cum eodem Flacco factus, severe praefuit ei potestati. nam et
in complures nobiles animadvertit et multas res novas in edictum
addidit, qua re luxuria reprimeretur, quae iam tum incipiebat
pullulare. (4) circiter annos octoginta, usque ad extremam aetatem ab
adulescentia, rei publicae causa suscipere inimicitias non destitit.
a multis tentatus non modo nullum detrimentum existimationis fecit,
sed, quoad vixit, virtutum laude crevit.
[3]
(1) in
omnibus rebus singulari fuit industria: nam et agricola sollers et
peritus iuris consultus et magnus imperator et probabilis orator et
cupidissimus litterarum fuit. (2) quarum studium etsi senior
arripuerat, tamen tantum progressum fecit, ut non facile reperiri
possit neque de Graecis neque de Italicis rebus, quod ei fuerit
incognitum. ab adulescentia confecit orationes. (3) senex historias
scribere instituit. earum sunt libri septem. primus continet res
gestas regum populi Romani, secundus et tertius unde quaeque civitas
orta sit Italica, ob quam rem omnes Origines videtur appellasse. in
quarto autem bellum Poenicum est primum, in quinto secundum. (4)
atque haec omnia capitulatim sunt dicta. reliquaque bella pari modo
persecutus est usque ad praeturam Ser. Galbae, qui diripuit
Lusitanos: atque horum bellorum duces non nominavit, sed sine
nominibus res notavit. in eisdem exposuit, quae in Italia
Hispaniisque aut fierent aut viderentur admiranda: in quibus multa
industria et diligentia comparet, nulla doctrina.
(5) huius de
vita et moribus plura in eo libro persecuti sumus, quem separatim de
eo fecimus rogatu T. Pomponii Attici. qua re studiosos Catonis ad
illud volumen delegamus.