PROLOGVS

Hos quos videtis stare hic captivos duos,

illi qui astant, hi stant ambo, non sedent;

hoc vos mihi testes estis me verum loqui.

senex qui hic habitat Hegio est huius pater.

 5

sed is quo pacto serviat suo sibi patri,

id ego hic apud vos proloquar, si operam datis.

seni huic fuerunt filii nati duo;

alterum quadrimum puerum servos surpuit

eumque hinc profugiens vendidit in Alide

 10

patri huius. iam hoc tenetis? * optume est.

negat hercle ille ultimus. accedito.

si non ubi sedeas locus est, est ubi ambules,

quando histrionem cogis mendicarier.

ego me tua causa, ne erres, non rupturus sum.

 15

vos qui potestis ope vestra censerier,

accipite relicuom: alieno uti nil moror.

fugitivos ille, ut dixeram ante, huius patri

domo quem profugiens dominum abstulerat vendidit.

is postquam hunc emit, dedit eum huic gnato suo

 20

peculiarem, quia quasi una aetas erat.

hic nunc domi servit suo patri, nec scit pater;

enim vero di nos quasi pilas homines habent.

rationem habetis, quo modo unum amiserit.

postquam belligerant Aetoli cum Aleis,

 25

ut fit in bello, capitur alter filius:

medicus Menarchus emit ibidem in Alide.

coepit captivos commercari hic Aleos,

si quem reperire possit qui mutet suom,

illum captivom: hunc suom esse nescit, qui domist.

 30

et quoniam heri indaudivit, de summo loco

summoque genere captum esse equitem Aleum,

nil pretio parsit, filio dum parceret:

reconciliare ut facilius posset domum,

emit hosce e praeda ambos de quaestoribus.

 35

hisce autem inter sese hunc confinxerunt dolum,

quo pacto hic servos suom erum hinc amittat domum.

itaque inter se commutant vestem et nomina;

illic vocatur Philocrates, hic Tyndarus:

huius illic, hic illius hodie fert imaginem.

 40

et hic hodie expediet hanc docte fallaciam,

et suom erum faciet libertatis compotem,

eodemque pacto fratrem servabit suom

reducemque faciet liberum in patriam ad patrem,

imprudens: itidem ut saepe iam in multis locis

 45

plus insciens quis fecit quam prudens boni.

sed inscientes sua sibi fallacia

ita compararunt et confinxerunt dolum

itaque hi commenti, de sua sententia

ut in servitute hic ad suom maneat patrem:

 50

ita nunc ignorans suo sibi servit patri;

homunculi quanti sunt, quom recogito!

haec res agetur nobis, vobis fabula.

sed etiam est, paucis vos quod monitos voluerim.

profecto expediet fabulae huic operam dare.

 55

non pertractate facta est neque item ut ceterae:

neque spurcidici insunt versus, immemorabiles;

hic neque periurus leno est nec meretrix mala

neque miles gloriosus; ne vereamini,

quia bellum Aetolis esse dixi cum Aleis:

 60

foris illic extra scaenam fient proelia.

nam hoc paene iniquomst, comico choragio

conari desubito agere nos tragoediam.

proin si quis pugnam expectat, litis contrahat:

valentiorem nactus adversarium

 65

si erit, ego faciam ut pugnam inspectet non bonam,

adeo ut spectare postea omnis oderit.

abeo. valete, iudices iustissimi

domi duellique duellatores optumi.

Atto 1 Scena 1

Ergasilvs 

Iuventus nomen indidit Scorto mihi,

 70

eo quia invocatus soleo esse in convivio.

scio absurde dictum hoc derisores dicere,

at ego aio recte. nam scortum in convivio

sibi amator, talos quom iacit, scortum invocat.

estne invocatum an non <est? est> planissume;

 75

verum hercle vero nos parasiti planius,

quos numquam quisquam neque vocat neque invocat.

quasi mures semper edimus alienum cibum;

ubi res prolatae sunt, quom rus homines eunt,

simul prolatae res sunt nostris dentibus.

 80

quasi, cum caletur, cocleae in occulto latent,

suo sibi suco vivont, ros si non cadit,

item parasiti rebus prolatis latent

in occulto miseri, victitant suco suo,

dum ruri rurant homines quos ligurriant.

 85

prolatis rebus parasiti venatici

sumus, quando res redierunt, molossici

odiosicique et multum incommodestici.

et hic quidem hercle, nisi qui colaphos perpeti

potest parasitus frangique aulas in caput,

 90

[vel] ire extra portam Trigeminam ad saccum licet.

quod mihi ne eveniat, non nullum periculum est.

nam postquam meus rex est potitus hostium--

ita nunc belligerant Aetoli cum Aleis;

nam Aetolia haec est, illic est captus in Alide,

 95

Philopolemus, huius Hegionis filius

senis, qui hic habitat, quae aedes lamentariae

mihi sunt, quas quotienscumque conspicio fleo;

nunc hic occepit quaestum hunc fili gratia

inhonestum et maxime alienum ingenio suo:

 100

homines captivos commercatur, si queat

aliquem invenire, suom qui mutet filium.

quod quidem ego nimis quam cupio * ut impetret;

nam ni illum recipit, nihil est quo me recipiam.

<nam> nulla est spes iuventutis, sese omnis amant;

 105

ille demum antiquis est adulescens moribus,

cuius numquam voltum tranquillavi gratiis.

condigne pater est eius moratus moribus.

nunc ad eum pergam. sed aperitur ostium,

unde saturitate saepe ego exii ebrius.

Atto 1 Scena 2

Hegio 

 110

Advorte animum sis tu: istos captivos duos,

heri quos emi de praeda a quaestoribus,

eis indito catenas singularias

istas, maiores, quibus sunt iuncti, demito;

sinito ambulare, si foris si intus volent,

 115

sed uti adserventur magna diligentia.

liber captivos avis ferae consimilis est:

semel fugiendi si data est occasio,

satis est, numquam postilla possis prendere.

Lorarivs 

Omnes profecto liberi lubentius

 120

sumus quam servimus.  Heg. Non videre ita tu quidem.

Lor. 

Si non est quod dem, mene vis dem ipse--in pedes?

Heg. 

Si dederis, erit extemplo mihi quod dem tibi.

Lor. 

Avis me ferae consimilem faciam, ut praedicas.

Heg. 

Ita ut dicis: nam si faxis, te in caveam dabo.

 125

sed satis verborumst. cura quae iussi atque abi.

ego ibo ad fratrem ad alios captivos meos,

visam ne nocte hac quippiam turbaverint.

inde me continuo recipiam rursum domum.

Erg. 

Aegre est mi, hunc facere quaestum carcerarium

 130

propter sui gnati miseriam miserum senem.

sed si ullo pacto ille huc conciliari potest,

vel carnificinam hunc facere possum perpeti.

Heg. 

Quis hic loquitur?  Erg. Ego, qui tuo maerore maceror,

macesco, consenesco et tabesco miser;

 135

ossa atque pellis sum miser a macritudine;

neque umquam quicquam me iuvat quod edo domi:

foris aliquantillum etiam quod gusto, id beat.

Heg. 

Ergasile, salve.  Erg. Di te bene ament, Hegio.

Heg. 

Ne fle.  Erg. Egone illum non fleam? egon non defleam

 140

Talem adulescentem?  Heg. Semper sensi, filio

meo te esse amicum, et illum intellexi tibi.

Erg. 

Tum denique homines nostra intellegimus bona,

quom quae in potestate habuimus, ea amisimus.

ego, postquam gnatus tuos potitust hostium,

 145

expertus quanti fuerit nunc desidero.

Heg. 

Alienus cum eius incommodum tam aegre feras,

quid me patrem par facerest, cui ille est unicus?

Erg. 

Alienus ego? alienus illi? aha, Hegio,

numquam istuc dixis neque animum induxis tuom;

 150

tibi ille unicust, mi etiam unico magis unicus.

Heg. 

Laudo, malum cum amici tuom ducis malum.

nunc habe bonum animum.  Erg. Eheu, huic illud dolet,

quia nunc remissus est edendi exercitus.

Heg. 

Nullumne interea nactu's, qui posset tibi

 155

remissum quem dixti imperare exercitum?

Erg. 

Quid credis? fugitant omnes hanc provinciam,

quoi optigerat postquam captust Philopolemus tuos.

Heg. 

Non pol mirandum est fugitare hanc provinciam.

multis et multigeneribus opus est tibi

 160

militibus: primumdum opus est Pistorensibus;

eorum sunt aliquot genera Pistorensium:

opus Paniceis est, opus Placentinis quoque;

opus Turdetanis, opust Ficedulensibus;

iam maritumi omnes milites opus sunt tibi.

Erg. 

 165

Vt saepe summa ingenia in occulto latent;

hic qualis imperator nunc privatus est.

Heg. 

Habe modo bonum animum, nam illum confido domum

in his diebus me reconciliassere.

nam eccum hic captivom adulescentem <intus> Aleum,

 170

prognatum genere summo et summis ditiis:

hoc illum me mutare confido pote.

Erg. 

Ita di deaeque faxint. sed num quo foras

vocatus <es> ad cenam?  Heg. Nusquam, quod sciam.

sed quid tu id quaeris?  Erg. Quia mi est natalis dies;

 175

propterea te vocari ad te ad cenam volo.

Heg. 

Facete dictum. sed si pauxillo potes

contentus esse.  Erg. Ne perpauxillum modo,

nam istoc me assiduo victu delecto domi;

age sis, roga emptum: nisi qui meliorem adferet

 180

quae mi atque amicis placeat condicio magis,

quasi fundum vendam, meis me addicam legibus.

Heg. 

Profundum vendis tu quidem, haud fundum, mihi.

sed si venturu's, temperi.  Erg. Em, vel iam otium est.

Heg. 

I modo, venare leporem: nunc irim tenes;

 185

nam meus scruposam victus commetat viam.

Erg. 

Numquam istoc vinces me, Hegio, ne postules:

cum calceatis dentibus veniam tamen.

Heg. 

Asper meus victus sane est.  Erg. Sentisne essitas?

Heg. 

Terrestris cena est.  Erg. Sus terrestris bestia est.

Heg. 

 190

Multis holeribus.  Erg. Curato aegrotos domi.

numquid vis?  Heg. Venias temperi.  Erg. Memorem mones.--

Heg. 

Ibo intro atque intus subducam ratiunculam,

quantillum argenti mi apud trapezitam siet.

ad fratrem, quo ire dixeram, mox ivero.

Atto 2 Scena 1

Lorarii 

 195

Si di immortales id voluerunt, vos hanc aerumnam exsequi,

decet id pati animo aequo: si id facietis, levior labos erit.

domi fuistis, credo, liberi:

nunc servitus si evenit, ei vos morigerari mos bonust

et erili imperio eamque ingeniis vostris lenem reddere.

 200

indigna digna habenda sunt, erus quae facit.

Captivi 

 200a

Oh oh oh.

Lor. 

Eiulatione haud opus est, oculis haud lacrimantibus:

in re mala animo si bono utare, adiuvat.

Tyndarvs 

At nos pudet, quia cum catenis sumus.  Lor. At pigeat postea

nostrum erum, si vos eximat vinculis,

 205

aut solutos sinat, quos argento emerit.

Tynd. 

Quid a nobis metuit? scimus nos

nostrum officium quod est, si solutos sinat.

Lor. 

At fugam fingitis: sentio quam rem agitis.

Philocrates 

Nos fugiamus? quo fugiamus?  L. In patriam.  P. Apage, haud nos id deceat,

 210

fugitivos imitari.  Lor. Immo edepol, si erit occasio, haud dehortor.

Tynd. 

Vnum exorare vos sinite nos.  Lor. Quidnam id est?

Tynd. 

Vt sine hisce arbitris

atque vobis nobis detis locum loquendi.

Lor. 

Fiat. abscedite hinc: nos concedamus huc.

 215

sed brevem orationem incipisse.

Tynd. 

 215a

Em istuc mihi certum erat. concede huc.

Lor. 

Abite ab istis.  Tynd. Obnoxii ambo

vobis sumus propter hanc rem, quom quae volumus nos

copia est ea facitis nos compotes.

Phil. 

Secede huc nunciam, si videtur, procul,

 220

ne arbitri dicta nostra arbitrari queant

neu permanet palam haec nostra fallacia.

nam doli non doli sunt, nisi astu colas,

sed malum maxumum, si id palam provenit.

nam si erus mihi es tu atque ego me tuom esse servom assimulo,

 225

tamen viso opust, cauto est opus, ut hoc sobrie sineque arbitris

accurate agatur, docte et diligenter;

tanta incepta res est: haud somniculose hoc

agendum est.  Tynd. Ero ut me voles esse.  Phil. Spero.

Tynd. 

Nam tu nunc vides pro tuo caro capite

 230

carum offerre <me> meum caput vilitati.

Phil. 

Scio.  Tynd. At scire memento, quando id quod voles habebis;

nam fere maxima pars morem hunc homines habent: quod sibi volunt,

dum id impetrant, boni sunt;

sed id ubi iam penes sese habent,

 235

ex bonis pessimi et fraudulentissimi

fiunt: nunc ut mihi te volo esse autumo.

[quod tibi suadeam, suadeam meo patri.]

Phil. 

Pol ego si te audeam, meum patrem nominem:

nam secundum patrem tu es pater proximus.

Tynd. 

 240

Audio.  Phil. Et propterea saepius te uti memineris moneo:

non ego erus tibi, sed servos sum; nunc obsecro te hoc unum--

quoniam nobis di immortales animum ostenderunt suom,

ut qui erum me tibi fuisse atque esse conservom velint,

quom antehac pro iure imperitabam meo, nunc te oro per precem--

 245

per fortunam incertam et per mei te erga bonitatem patris,

perque conservitium commune, quod hostica evenit manu,

ne me secus honore honestes quam quom servibas mihi,

atque ut qui fueris et qui nunc sis meminisse ut memineris.

Tynd. 

Scio quidem me te esse nunc et te esse me.  Phil. Em istuc si potes

 250

memoriter meminisse, inest spes nobis in hac astutia.

Atto 2 Scena 2

Hegio 

Iam ego revertar intro, si ex his quae volo exquisivero.

ubi sunt isti quos ante aedis iussi huc produci foras?

Phil. 

Edepol tibi ne in quaestione essemus cautum intellego,

ita vinclis custodiisque circum moeniti sumus.

Heg. 

 255

Qui cavet ne decipiatur, vix cavet, cum etiam cavet;

etiam cum cavisse ratus est, saepe is cautor captus est.

an vero non iusta causa est, ut vos servem sedulo,

quos tam grandi sim mercatus praesenti pecunia?

Phil. 

Neque pol tibi nos, quia nos servas, aequomst vitio vortere,

260

neque te nobis, si abeamus hinc, si fuat occasio.

Heg. 

Vt vos hic, itidem illic apud vos meus servatur filius.

Phil. 

Captus est?  Heg. Ita.  Phil. Non igitur nos soli ignavi fuimus.

Heg. 

Secede huc. nam sunt quae ex te solo scitari volo.

quarum rerum te falsilocum mi esse nolo.  Phil. Non ero

265

quod sciam. si quid nescibo, id nescium tradam tibi.

Tynd. 

Nunc senex est in tostrina, nunc iam cultros attinet.

ne id quidem, involucrum inicere, voluit, vestem ut ne inquinet.

sed utrum strictimne adtonsurum dicam esse an per pectinem,

nescio; verum, si frugist, usque admutilabit probe.

Heg. 

 270

Quid tu? servosne esse an liber mavelis, memora mihi.

Phil. 

Proxumum quod sit bono quodque a malo longissume,

id volo; quamquam non multum fuit molesta servitus,

nec mihi secus erat quam si essem familiaris filius.

Tynd. 

Eugepae, Thalem talento non emam Milesium,

275

nam ad sapientiam huius * nimius nugator fuit.

ut facete orationem ad servitutem contulit.

Heg. 

Quo de genere natust illic Philocrates?  Phil. Polyplusio:

quod genus illi est unum pollens atque honoratissumum.

H. 

Quid ipsus hic? quo honore est illic?  P. Summo, atque ab summis viris.

Heg. 

 280

[Tum igitur ei cum in Aleis tanta gratia est, ut praedicas,]

quid divitiae, suntne opimae?  Phil. Vnde excoquat sebum senex.

Heg. 

Quid pater, vivitne?  Phil. Vivom, cum inde abimus, liquimus;

nunc vivat<ne> necne, id Orcum scire oportet scilicet.

Tynd. 

Salva res est, philosophatur quoque iam, non mendax modo est.

Heg. 

 285

Quid erat ei nomen?  Phil. Thensaurochrysonicochrysides.

Heg. 

Videlicet propter divitias inditum id nomen quasi est.

Phil. 

Immo edepol propter avaritiam ipsius atque audaciam.

[nam ille quidem Theodoromedes fuit germano nomine.]

Heg. 

Quid tu ais? tenaxne pater est eius?  Phil. Immo edepol pertinax;

290

quin etiam ut magis noscas: Genio suo ubi quando sacruficat,

ad rem divinam quibus est opus, Samiis vasis utitur,

ne ipse Genius surripiat: proinde aliis ut credat vide.

Heg. 

Sequere hac me igitur. eadem ego ex hoc quae volo exquaesivero.

Philocrates, hic fecit, hominem frugi ut facere oportuit.

295

nam ego ex hoc quo genere gnatus sis scio, hic fassust mihi;

haec tu eadem si confiteri vis, tua <ex> re feceris:

quae tamen scio scire me ex hoc.  Tynd. Fecit officium hic suom,

cum tibi est confessus verum, quam<quam> volui sedulo

meam nobilitatem occultare et genus et divitias meas,

 50 300

Hegio; nunc quando patriam et libertatem perdidi,

non ego istunc me potius quam te metuere aequom censeo.

vis hostilis cum istoc fecit meas opes aequabiles;

memini, cum dicto haud audebat: facto nunc laedat licet.

sed viden? fortuna humana fingit artatque ut lubet:

305

me, qui liber fueram, servom fecit, e summo infimum;

qui imperare insueram, nunc alterius imperio obsequor.

et quidem si, proinde ut ipse fui imperator familiae,

habeam dominum, non verear ne iniuste aut graviter mi imperet.

Hegio, hoc te monitum, nisi forte ipse non vis, voluerim.

Heg. 

 310

Loquere audacter.  Tynd. Tam ego fui ante liber quam gnatus tuos,

tam mihi quam illi libertatem hostilis eripuit manus,

tam ille apud nos servit, quam ego nunc hic apud te servio.

est profecto deus, qui quae nos gerimus auditque et videt:

is, uti tu me hic habueris, proinde illum illic curaverit;

315

bene merenti bene profuerit, male merenti par erit.

quam tu filium tuom, tam pater me meus desiderat.

Heg. 

Memini ego istuc. sed faterin eadem quae hic fassust mihi?

Tynd. 

Ego patri meo esse fateor summas divitias domi

meque summo genere gnatum. sed te optestor, Hegio,

320

ne tuom animum avariorem faxint divitiae meae:

ne patri, tam etsi sum unicus, decere videatur magis,

me saturum servire apud te sumptu et vestitu tuo

potius quam illi, ubi minime honestumst, mendicantem vivere.

Heg. 

[Ego virtute deum et maiorum nostrum dives sum satis.]

325

non ego omnino lucrum omne esse utile homini existimo:

scio ego, multos iam lucrum lutulentos homines reddidit;

est etiam ubi profecto damnum praestet facere quam lucrum.

odi ego aurum: multa multis saepe suasit perperam.

nunc hoc animum advorte, ut ea quae sentio pariter scias.

330

filius meus illic apud vos servit captus Alide:

eum si reddis mihi, praeterea unum nummum ne duis;

et te et hunc amittam hinc. alio pacto abire non potes.

Tynd. 

Optumum atque aequissumum oras optumusque hominum es homo.

sed is privatam servitutem servit illi an publicam?

Heg. 

 335

Privatam medici Menarchi.  Tynd. Pol is quidem huius est cliens.

tam hoc quidem tibi in proclivi quam imber est quando pluit.

Heg. 

Fac is homo ut redimatur.  Tynd. Faciam. sed te id oro, Hegio--

Heg. 

Quid vis, dum ab re ne quid ores, faciam.  Tynd. Ausculta, tum scies.

ego me amitti, donicum ille huc redierit, non postulo.

340

verum quaeso ut aestumatum hunc mihi des, quem mittam ad patrem,

ut is homo redimatur illi.  Heg. Immo alium potius misero

hinc, ubi erunt indutiae, illuc, tuom qui conveniat patrem,

qui tua quae tu iusseris mandata ita ut velis perferat.

Tynd. 

At nihil est ignotum ad illum mittere: operam luseris.

 95 345

hunc mitte, hic transactum reddet omne, si illuc venerit.

nec quemquam fideliorem neque cui plus credat potes

mittere ad eum nec qui magis sit servos ex sententia,

neque adeo cui suom concredat filium hodie audacius.

ne vereare, meo periclo huius ego experiar fidem,

350

fretus ingenio eius, quod me esse scit erga se benevolum.

Heg. 

Mittam equidem istunc aestumatum tua fide, si vis.  Tynd. Volo;

quam citissime potest, tam hoc cedere ad factum volo.

Heg. 

Num quae causa est quin, si ille huc non redeat, viginti minas

mihi des pro illo?  Tynd. Optuma immo.  Heg. Solvite istum nunciam,

355

atque utrumque.  Tynd. Di tibi omnis omnia optata offerant,

cum me tanto honore honestas cumque ex vinclis eximis.

hoc quidem haud molestumst, iam quod collus collari caret.

Heg. 

Quod bonis bene fit beneficium, gratia ea gravida est bonis.

nunc tu illum si illo es missurus, dice monstra praecipe

360

quae ad patrem vis nuntiari. vin vocem huc ad te?  Tynd. Voca.

Atto 2 Scena 3

Heg. 

Quae res bene vortat mihi meoque filio

vobisque, volt te novos erus operam dare

tuo veteri domino, quod is velit, fideliter.

nam ego te aestumatum huic dedi viginti minis,

365

hic autem te ait mittere hinc velle ad patrem,

meum ut illic redimat filium, mutatio

inter me atque illum ut nostris fiat filiis.

Phil. 

Vtroque vorsum rectumst ingenium meum,

ad te atque ad illum; pro rota me uti licet:

370

vel ego huc vel illuc vortar, quo imperabitis.

Heg. 

Tute tibi tuopte ingenio prodes plurumum,

cum servitutem ita fers ut ferri decet.

sequere. em tibi hominem.  Tynd. Gratiam habeo tibi,

quom copiam istam mi et potestatem facis,

375

ut ego ad parentes hunc remittam nuntium,

qui me quid rerum hic agitem et quid fieri velim

patri meo, ordine omnem rem, illuc perferat.

nunc ita convenit inter me atque hunc, Tyndare,

ut te aestumatum in Alidem mittam ad patrem,

380

si non rebitas huc, ut viginti minas

dem pro te.  Phil. Recte convenisse sentio.

nam pater expectat aut me aut aliquem nuntium,

qui hinc ad se veniat.  Tynd. Ergo animum advortas volo

quae nuntiare hinc te volo in patriam ad patrem.

Phil. 

 385

Philocrates, ut adhuc locorum feci, faciam sedulo,

ut potissimum quod in rem recte conducat tuam,

id petam idque persequar corde et animo atque viribus.

Tynd. 

Facis ita ut te facere oportet. nunc animum advortas volo:

omnium primum salutem dicito matri et patri

390

et cognatis et si quem alium benevolentem videris;

me hic valere et servitutem servire huic homini optumo,

qui me honore honestiorem semper fecit et facit.

Phil. 

Istuc ne praecipias, facile memoria memini tamen.

Tynd. 

Nam equidem, nisi quod custodem habeo, liberum me esse arbitror.

395

dicito patri, quo pacto mihi cum hoc convenerit

de huius filio.  Phil. Quae memini, mora mera est monerier.

Tynd. 

Vt eum redimat et remittat nostrum huc amborum vicem.

Phil. 

Meminero.  H. At quamprimum pote: istuc in rem utriquest maxime.

Phil. 

Non tuom tu magis videre quam ille suom gnatum cupit.

Heg. 

 400

Meus mihi, suos cuique est carus.  Phil. Numquid aliud vis patri

nuntiari?  Tynd. Me hic valere et (tute audacter dicito,

Tyndare) inter nos fuisse ingenio haud discordabili,

neque te commeruisse culpam (neque me adversatum tibi)

beneque ero gessisse morem in tantis aerumnis tamen;

 405

neque med umquam deseruisse te neque factis neque fide,

rebus in dubiis egenis. haec pater quando sciet,

Tyndare, ut fueris animatus erga suom gnatum atque se,

numquam erit tam avarus, quin te gratiis emittat manu

et mea opera, si hinc rebito, faciam ut faciat facilius.

410

nam tua opera et comitate et virtute et sapientia

fecisti ut redire liceat ad parentis denuo,

cum apud hunc confessus es et genus et divitias meas:

quo pacto emisisti e vinclis tuom erum tua sapientia.

Phil. 

Feci ego ista ut commemoras, et te meminisse id gratum est mihi.

 415

merito tibi ea evenerunt a me; nam nunc, Philocrates,

si ego item memorem quae me erga multa fecisti bene,

nox diem adimat; nam quasi servos meus esses, nihilo setius

<tu> mihi obsequiosus semper fuisti.  Heg. Di vostram fidem,

hominum ingenium liberale. ut lacrumas excutiunt mihi.

420

videas corde amare inter se. quantis <lautus> laudibus

suom erum servos collaudavit.  Tynd. Pol istic me haud centesimam

partem laudat quam ipse meritust ut laudetur laudibus.

Heg. 

Ergo cum optume fecisti, nunc adest occasio

bene facta cumulare, ut erga hunc rem geras fideliter.

Phil. 

 425

Magis non factum possum velle, quam opera experiar persequi;

id ut scias, Iovem supremum testem laudo, Hegio,

me infidelem non futurum Philocrati.  Heg. Probus es homo.

Phil. 

Nec me secus umquam ei facturum quicquam quam memet mihi.

Tynd. 

Istaec dicta te experiri et operis et factis volo;

 430

et, quo minus dixi quam volui de te, animum advortas volo,

atque horunc verborum causa caveto mi iratus fuas;

sed, te quaeso, cogitato hinc mea fide mitti domum

te aestimatum, et meam esse vitam hic pro te positam pignori,

ne tu me ignores, quom extemplo meo e conspectu abscesseris,

 435

quom me servom in servitute pro ted hic reliqueris,

tuque te pro libero esse ducas, pignus deseras

neque des operam pro me ut huius reducem facias filium;

[scito te hinc minis viginti aestumatum mittier.]

fac fidelis sis fideli, cave fidem fluxam geras:

 440

nam pater, scio, faciet quae illum facere oportet omnia;

serva tibi in perpetuom amicum me, atque hunc inventum inveni.

haec per dexteram tuam te dextera retinens manu

opsecro, infidelior mihi ne fuas quam ego sum tibi.

tu hoc age. tu mihi erus nunc es, tu patronus, tu pater,

445

tibi commendo spes opesque meas.  Phil. Mandavisti satis.

satin habes, mandata quae sunt facta si refero?  Tynd. Satis.

Phil. 

Et tua et tua huc ornatus reveniam ex sententia.

numquid aliud?  Tynd. Vt quam primum possis redeas.  Phil. Res monet.

Heg. 

Sequere me, viaticum ut dem a trapezita tibi,

450

eadem opera a praetore sumam syngraphum.  Tynd. Quem syngraphum?

Heg. 

Quem hic ferat secum ad legionem, hinc ire huic ut liceat domum.

tu intro abi.  T. Bene ambulato.--  P. Bene vale.  H. Edepol rem meam

constabilivi, quom illos emi de praeda a quaestoribus;

expedivi ex servitute filium, si dis placet.

455

at etiam dubitavi, hos homines emerem an non emerem, diu.

servate istum sultis intus, servi, ne quoquam pedem

ecferat sine custodela. <iam> ego apparebo domi;

ad fratrem modo captivos alios inviso meos,

eadem percontabor, ecquis hunc adulescentem noverit.

460

sequere tu, te ut amittam; ei rei primum praevorti volo.

Atto 3 Scena 1

Ergasilvs 

Miser homo est, qui ipse sibi quod edit quaerit et id aegre invenit,

sed ille est miserior, qui et aegre quaerit et nihil invenit;

ille miserrimust, qui cum esse cupit, <tum> quod edit non habet.

nam hercle ego huic die, si liceat, oculos effodiam libens,

465

ita malignitate oneravit omnis mortalis mihi;

neque ieiuniosiorem neque magis ecfertum fame

vidi nec quoi minus procedat quidquid facere occeperit,

ita venter gutturque resident esurialis ferias.

ilicet parasiticae arti maximam malam crucem,

470

ita iuventus iam ridiculos inopesque ab se segregat.

nil morantur iam Lacones unisubselli viros,

plagipatidas, quibus sunt verba sine penu et pecunia:

eos requirunt, qui libenter, quom ederint, reddant domi;

ipsi obsonant, quae parasitorum ante erat provincia,

475

ipsi de foro tam aperto capite ad lenones eunt

quam in tribu aperto capite sontes condemnant reos;

neque ridiculos iam terrunci faciunt, sese omnes amant.

nam uti dudum hinc abii, accessi ad adulescentes in foro.

'salvete' inquam. 'quo imus una' inquam 'ad prandium?' atque illi tacent.

480

'quis ait "hoc" aut quis profitetur?' inquam. quasi muti silent,

neque me rident. 'ubi cenamus?' inquam. atque illi abnuont.

dico unum ridiculum dictum de dictis melioribus,

quibus solebam menstruales epulas ante adipiscier:

nemo ridet; scivi extemplo rem de compecto geri;

485

ne canem quidem irritatam voluit quisquam imitarier,

saltem, si non arriderent, dentes ut restringerent.

abeo ab illis, postquam video me sic ludificarier;

pergo ad alios, venio ad alios, deinde ad alios: una res.

omnes <de> compecto rem agunt, quasi in Velabro olearii.

490

nunc redeo inde, quoniam me ibi video ludificarier.

item alii parasiti frustra obambulabant in foro.

nunc barbarica lege certumst ius meum omne persequi:

qui consilium iniere, quo nos victu et vita prohibeant,

is diem dicam, irrogabo multam, ut mihi cenas decem

 495

meo arbitratu dent, cum cara annona sit. sic egero.

nunc ibo ad portum hinc: est illic mi una spes cenatica;

si ea decolabit, redibo huc ad senem ad cenam asperam.

Atto 3 Scena 2

Hegio 

Quid est suavius, quam bene rem gerere,

bono publico, sic ut ego feci heri,

 500

cum emi hosce homines: ubi quisque vident,

eunt obviam gratulanturque eam rem.

ita me miserum restitando

retinendoque lassum reddiderunt:

vix ex gratulando miser iam eminebam.

 505

tandem abii ad praetorem; ibi vix requievi:

rogo syngraphum, datur mi ilico; dedi Tyndaro: ille abiit domum.

inde ilico praevortor domum, postquam id actum est;

eo protinus ad fratrem, mei ubi sunt alii captivi.

rogo, Philocratem ex Alide ecquis hominum

 510

noverit: tandem hic exclamat, eum sibi esse sodalem;

dico eum esse apud me; hic extemplo orat obsecratque,

eum sibi ut liceat videre:

iussi ilico hunc exsolvi. nunc tu sequere me,

 515

ut quod me oravisti impetres, eum hominem uti convenias.

Atto 3 Scena 3

Tyndarvs 

Nunc illud est, cum me fuisse quam esse nimio mavelim:

nunc spes opes auxiliaque a me segregant spernuntque se.

hic illest dies, cum nulla vitae meae salus sperabilest,

neque exilium exitio est neque adeo spes, quae mi hunc aspellat metum,

520

nec subdolis mendaciis mihi usquam mantellum est meis,

[nec sycophantiis nec fucis ullum mantellum obviam est]

neque deprecatio perfidiis meis nec male factis fuga est,

nec confidentiae usquam hospitium est nec deverticulum dolis:

operta quae fuere aperta sunt, patent praestigiae,

525

omnis res palam est, neque de hac re negotium est,

quin male occidam oppetamque pestem eri vicem meamque.

perdidit me Aristophontes hic qui venit modo intro

is me novit, is sodalis Philocrati et cognatus est.

neque iam Salus servare, si volt, me potest, nec copia est,

530

nisi si aliquam corde machinor astutiam.

quam, malum? quid machiner? quid comminiscar? maxumas

nugas ineptus incipisso. haereo.

Atto 3 Scena 4

Hegio 

Quo illum nunc hominem proripuisse foras se dicam ex aedibus?

Tynd. 

Nunc enim vero ego occidi: eunt ad te hostes, Tyndare.

 535

quid loquar? quid fabulabor? quid negabo aut quid fatebor?

mihi res omnis in incerto sita est. quid rebus confidam meis?

utinam te di prius perderent, quam periisti e patria tua,

Aristophontes, qui ex parata re imparatam omnem facis.

occisa est haec res, nisi reperio atrocem mi aliquam astutiam.

Heg. 

 540

Sequere. em tibi hominem. adi, atque adloquere.  Tynd. Quis homo est me hominum miserior?

Aristophontes 

Quid istuc est quod meos te dicam fugitare oculos, Tyndare,

proque ignoto me aspernari, quasi me numquam noveris?

equidem tam sum servos quam tu, etsi ego domi liber fui,

tu usque a puero servitutem servivisti in Alide.

Heg. 

 545

Edepol minime miror, si te fugitat aut oculos tuos,

aut si te odit, qui istum appelles Tyndarum pro Philocrate.

Tynd. 

Hegio, hic homo rabiosus habitus est in Alide,

ne tu quod istic fabuletur auris immittas tuas.

nam istic hastis insectatus est domi matrem et patrem,

 550

et illic isti qui insputatur morbus interdum venit.

proin tu ab istoc procul recedas.  Heg. Vltro istum a me.  A. Ain, verbero?

me rabiosum atque insectatum esse hastis meum memoras patrem,

et eum morbum mi esse, ut qui me opus sit insputarier?

Heg. 

Ne verere, multos iste morbus homines macerat,

 555

quibus insputari saluti fuit atque is profuit.

Arist. 

Quid tu autem? etiam huic credis?  Heg. Quid ego credam huic?  Arist. Insanum esse me?

Tynd. 

Viden tu hunc, quam inimico voltu intuetur? concedi optumumst,

Hegio: fit quod tibi ego dixi, gliscit rabies, cave tibi.

Heg. 

Credidi esse insanum extemplo, ubi te appellavit Tyndarum.

Tynd. 

 560

Quin suom ipse interdum ignorat nomen neque scit qui siet.

Heg. 

At etiam te suom sodalem esse aibat.  Tynd. Haud vidi magis.

et quidem Alcumeus atque Orestes et Lycurgus postea

una opera mihi sunt sodales qua iste.  Arist. At etiam, furcifer,

male loqui mi audes? non ego te novi?  Heg. Pol planum id quidem est,

 565

non novisse, qui istum appelles Tyndarum pro Philocrate.

quem vides, eum ignoras: illum nominas quem non vides.

Arist. 

Immo iste eum sese ait, qui non est, esse, et qui vero est, negat.

Tynd. 

Tu enim repertu's, Philocratem qui superes veriverbio.

Arist. 

Pol ego ut rem video, tu inventu's, vera vanitudine

 570

qui convincas. sed quaeso hercle, agedum aspice ad me.  Tynd. Em.  Arist. Dic modo:

tun negas te Tyndarum esse?  T. Nego, inquam.  A. Tun te Philocratem

esse ais?  Tynd. Ego, inquam.  Arist. Tune huic credis?  Heg. Plus quidem quam tibi aut mihi.

nam ille quidem, quem tu hunc memoras esse, hodie hinc abiit Alidem

ad patrem huius.  Arist. Quem patrem, qui servos est?  T. Et tu quidem

 575

servos es, liber fuisti, et ego me confido fore,

si huius huc reconciliasso in libertatem filium.

Arist. 

Quid ais, furcifer? tun te gnatum <esse> memoras liberum?

Tynd. 

Non equidem me Liberum, sed Philocratem esse aio.  A. Quid est?

ut scelestus, Hegio, nunc iste <te> ludos facit.

 580

nam is est servos ipse, neque praeter se umquam ei servos fuit.

Tynd. 

Quia tute ipse eges in patria nec tibi qui vivas domist,

omnis inveniri similis tui vis; non mirum facis:

est miserorum, ut malevolentes sint atque invideant bonis.

Arist. 

Hegio, vide sis, ne quid tu huic temere insistas credere.

 585

atque, ut perspicio, profecto iam aliquid pugnae edidit.

filium tuom quod redimere se ait, id ne utiquam mihi placet.

Tynd. 

Scio te id nolle fieri; efficiam tamen ego id, si di adiuvant.

illum restituam huic, hic autem in Alidem me meo patri.

propterea ad patrem hinc amisi Tyndarum.  Arist. Quin tute is es:

 590

neque praeter te in Alide ullus servos istoc nominest.

Tynd. 

Pergin servom me exprobrare esse, id quod vi hostili optigit?

Arist. 

Enim iam nequeo contineri.  T. Heus, audin quid ait? quin fugis?

iam illic hic nos insectabit lapidibus, nisi illunc iubes

comprehendi.  Arist. Crucior.  Tynd. Ardent oculi: fit opus, Hegio;

 595

viden tu illi maculari corpus totum maculis luridis?

atra bilis agitat hominem.  Arist. At pol te, si hic sapiat senex,

pix atra agitet apud carnificem tuoque capiti inluceat.

Tynd. 

Iam deliramenta loquitur, laruae stimulant virum.

hercle qui, si hunc comprehendi iusseris, sapias magis.

Arist. 

 600

Crucior, lapidem non habere me, ut illi mastigiae

cerebrum excutiam, qui me insanum verbis concinnat suis.

Tynd. 

Audin lapidem quaeritare?  Arist. Solus te solum volo,

Hegio.  Heg. Istinc loquere, si quid vis, procul. tamen audiam.

Tynd. 

Namque edepol si adbites propius, os denasabit tibi

 605

mordicus.  Arist. Neque pol me insanum, Hegio, esse creduis

neque fuisse umquam, neque esse morbum quem istic autumat.

verum si quid metuis a me, iube me vinciri: volo,

dum istic itidem vinciatur.  Tynd. Immo enim vero, Hegio,

istic, qui volt, vinciatur.  Arist. Tace modo. ego te, Philocrates

 610

false, faciam ut verus hodie reperiare Tyndarus.

quid mi abnutas?  Tynd. Tibi ego abnuto?  A. Quid agat, si absis longius?

Heg. 

Quid ais? quid si adeam hunc insanum?  Tynd. Nugas. ludificabitur,

garriet quoi neque pes umquam neque caput compareat.

 615

ornamenta absunt: Aiacem, hunc cum vides, ipsum vides.

Heg. 

Nihili facio. tamen adibo.  Tynd. Nunc ego omnino occidi,

nunc ego inter sacrum saxumque sto, nec quid faciam scio.

Heg. 

Do tibi operam, Aristophontes, si quid est quod me velis.

Arist. 

Ex me audibis vera quae nunc falsa opinare, Hegio.

 620

sed hoc primum, me expurigare tibi volo, me insaniam

neque tenere neque mi esse ullum morbum, nisi quod servio.

at ita me rex deorum atque hominum faxit patriae compotem,

ut istic Philocrates non magis est quam aut ego aut tu.  H. Eho dic mihi,

quis illic igitur est?  Arist. Quem dudum dixi a principio tibi.

 625

hoc si secus reperies, nullam causam dico quin mihi

et parentum et libertatis apud te deliquio siet.

H. 

Quid tu ais?  T. Me tuom esse servom et te meum erum.  H. Haud istuc rogo.

fuistin liber?  Tynd. Fui.  Arist. Enim vero non fuit, nugas agit.

Tynd. 

Qui tu scis? an tu fortasse fuisti meae matri obstetrix,

 630

qui id tam audacter dicere audes?  Arist. Puerum te vidi puer.

Tynd. 

At ego te video maior maiorem: em rursum tibi.

meam rem non cures, si recte facias. num ego curo tuam?

Heg. 

Fuitne huic pater Thensaurochrysonicochrysides?

Arist. 

Non fuit, neque ego istuc nomen umquam audivi ante hunc diem.

 635

Philocrati Theodoromedes fuit pater.  Tynd. Pereo probe.

quin quiescis? <i> dierectum cor meum, ac suspende te.

tu sussultas, ego miser vix asto prae formidine.

Heg. 

Satin istuc mihi exquisitum est, fuisse hunc servom in Alide

neque esse hunc Philocratem?  A. Tam satis quam numquam hoc invenies secus.

 640

sed ubi is nunc est?  Heg. Vbi ego minime atque ipsus se volt maxume.

sed vide sis.  Arist. Quin exploratum dico et provisum hoc tibi.

Heg. 

Certon?  Arist. Quin nihil, inquam, invenies magis hoc certo certius.

645

Philocrates iam inde usque amicus fuit mihi a puero puer.

Heg. 

Tum igitur ego deruncinatus, deartuatus sum miser

huius scelesti techinis, qui me ut lubitum est ductavit dolis.

sed qua faciest tuos sodalis Philocrates?  Arist. Dicam tibi:

macilento ore, naso acuto, corpore albo, oculis nigris,

subrufus aliquantum, crispus, cincinnatus.  Heg. Convenit.

Tynd. 

Vt quidem hercle in medium ego hodie pessume processerim.

 650

vae illis virgis miseris, quae hodie in tergo morientur meo.

Heg. 

Verba mihi data esse video.  Tynd. Quid cessatis, compedes,

currere ad me meaque amplecti crura, ut vos custodiam?

Heg. 

Satin med illi hodie scelesti capti ceperunt dolo?

illic servom se assimulabat, hic sese autem liberum.

 655

nuculeum amisi, retinui pignori putamina.

ita mihi stolido sursum versum os sublevere offuciis.

hic quidem me numquam irridebit. Colaphe, Cordalio, Corax,

ite istinc, ecferte lora.  Colaphvs Num lignatum mittimur?

Atto 3 Scena 5

Heg. 

Inicite huic manicas * mastigiae.

Tynd. 

 660

Quid hoc est negoti? quid ego deliqui?  Heg. Rogas,

sator sartorque scelerum, et messor maxume?

Tynd. 

Non occatorem dicere audebas prius?

 5

nam semper occant prius quam sariunt rustici.

Heg. 

At ut confidenter * mihi contra astitit.

Tynd. 

 665

Decet innocentem servom atque innoxium

confidentem esse, suom apud erum potissimum.

Heg. 

Adstringite isti sultis vehementer manus.

Tynd. 

Tuos sum, tu has quidem vel praecidi iube.

sed quid negoti est, quam ob rem suscenses mihi?

Heg. 

 670

Quia me meamque rem, quod in te uno fuit,

tuis scelestis falsidicis fallaciis

deartuasti dilaceravisti atque opes

confecisti omnes, res ac rationes meas:

ita mi exemisti Philocratem fallaciis.

 675

illum esse servom credidi, te liberum;

ita vosmet aiebatis itaque nomina