T. Macci Plauti

Mercator


	Atto 1 Scena 1	Charinvs
		Duas res simul nunc agere decretumst mihi:
		et argumentum et meos amores eloquar.
		non ego item facio ut alios in comoediis
		<vi> vidi amoris facere, qui aut nocti aut die
	5	aut soli aut lunae miserias narrant suas:
		quos pol ego credo humanas querimonias
		non tanti facere, quid velint quid non velint;
		vobis narrabo potius meas nunc miserias.
		graece haec vocatur Emporos Philemonis,
	10	eadem Latine Mercator Macci Titi.
		pater ad mercatum hinc me meus misit Rhodum;
		biennium iam factum est, postquam abii domo.
		ibi amare occepi forma eximia mulierem.
		sed ea ut sim implicitus dicam, si operaest auribus
	15	atque advortendum ad animum adest benignitas.
		et hoc parum hercle more amatorum institi:
		per mea per conatus sum uos sumque inde exilico.
		nam amorem haec cuncta vitia sectari solent,
		cura aegritudo nimiaque elegantia,
	20	[haec non modo illum qui amat, sed quemque attigit
		magno atque solido multat infortunio,
		nec pol profecto quisquam sine grandi malo
		praequam res patitur studuit elegantiae.
		sed amori accedunt etiam haec, quae dixi minus:
	25	insomnia, aerumna, error, terror et fuga,
		ineptia stultitiaque adeo et temeritas,
		incogitantia excors, immodestia,
		petulantia et cupiditas, malevolentia,
		inertia, aviditas, desidia, iniuria,
	30	inopia, contumelia et dispendium,]
		multiloquium: parumloquium hoc ideo fit quia,
		quae nihil attingunt ad rem nec sunt usui,
		tam amator profert saepe advorso tempore;
		hoc pauciloquium rursum idcirco praedico,
	35	quia nullus umquam amator adeost callide
		facundus, quae in rem sint suam ut possit loqui.
		nunc vos mi irasci ob multiloquium non decet:
		eodem quo amorem Venus mi hoc legavit die.
		illuc revorti certumst, conata eloquar.
	40	principio <ut ex> ephebis aetate exii
		atque animus studio amotus puerilist meus,
		amare valide coepi hinc meretricem: ilico
		res exulatum ad illam clam abibat patris.
		leno importunus, dominus eius mulieris,
	45	vi summa ut quicque poterat rapiebat domum.
		obiurigare pater haec noctes et dies,
		perfidiam, iniustitiam lenonum expromere;
		lacerari valide suam rem, illius augerier.
		summo haec clamore; interdum mussans conloqui:
	50	abnuere, negitare adeo me natum suom.
		conclamitare tota urbe et praedicere,
		omnes tenerent mutuitanti credere.
		amorem multos inlexe in dispendium:
		intemperantem, non modestum, iniurium
	55	trahere, exhaurire me quod quirem ab se domo;
		ratione pessuma a me ea quae ipsus optuma
		omnis labores invenisset perferens,
		in amoribus diffunditari ac didier.
		convicium tot me annos iam se pascere;
	60	quod nisi puderet, ne luberet vivere.
		sese extemplo ex ephebis postquam excesserit,
		non, ut ego, amori neque desidiae in otio
		operam dedisse, neque potestatem sibi
	fuisse; adeo arte cohibitum esse <se> a patre:
65	multo opere immundo rustico se exercitum,
	neque nisi quinto anno quoque positum visere
	urbem, atque extemplo inde, ut spectavisset peplum,
	rus rusum confestim exigi solitum a patre.
	ibi multo primum sese familiarium
70	laboravisse, quom haec pater sibi diceret:
	'tibi aras, tibi occas, tibi seris, tibi idem metis,
	tibi denique iste pariet laetitiam labos.'
	postquam recesset vita patrio corpore,
	agrum se vendidisse atque ea pecunia
75	navem, metretas quae trecentas tolleret,
	parasse atque ea se mercis mercatum undique,
	adeo dum, quae tum haberet, peperisset bona;
	me idem decere, si ut deceret me forem.
80	ego me ubi invisum meo patri esse intellego
80	atque odio me esse quoi placere aequom fuit,
	amens amansque ut animum offirmo meum,
	dico esse iturum me mercatum, si velit:
	amorem missum facere me, dum illi obsequar.
85	agit gratias mi atque ingenium adlaudat meum;
85	sed mea promissa non neglexit persequi.
	aedificat navem cercurum et mercis emit,
	parata navi imponit, praeterea mihi
	talentum argenti ipsus sua adnumerat manu;
90	servom una mittit, qui olim puero parvolo
90	mihi paedagogus fuerat, quasi uti mihi foret
	custos. his sic confectis navem solvimus.
	Rhodum venimus, ubi quas merces vexeram
	omnis ut volui vendidi ex sententia.
95	lucrum ingens facio praeterquam mihi meus pater
95	dedit aestimatas merces: ita peculium
	conficio grande. sed dum in portu illi ambulo,
	hospes me quidam adgnovit, ad cenam vocat.
	venio, decumbo acceptus hilare atque ampliter.
100	discubitum noctu ut imus, ecce ad me advenit
100	mulier, qua mulier alia nullast pulchrior;
	ea nocte mecum illa hospitis iussu fuit.
	vosmet videte quam mihi valde placuerit:
	postridie hospitem adeo, oro ut vendat mihi,
105	dico eius pro meritis gratum me et munem fore.
105	quid verbis opus est? emi, atque advexi heri.
	eam me advexisse nolo resciscat pater.
	modo eam reliqui ad portum in navi et servolum.
	sed quid currentem servom a portu conspicor,
110	quem navi abire vetui? timeo quid siet.


	Atto 1 Scena 2	Acanthio
		Ex summis opibus viribusque usque experire, nitere,
		erus ut minor opera tua servetur: agedum, Acanthio,
		abige abs te lassitudinem, cave pigritiae praeverteris.
		simul enicat suspiritus (vix suffero hercle anhelitum),
	115	simul autem plenis semitis qui adversum eunt: aspellito,
		detrude, deturba in viam. haec disciplina hic pessumast:
		currenti properanti haud quisquam dignum habet decedere.
		ita tres simitu res agendae sunt, quando unam occeperis:
		et currendum et pugnandum et autem iurigandum est in via.
		Char.
	120	Quid illuc est quod ille tam expedite exquirit cursuram sibi?
		curaest, negoti quid sit aut quid nuntiet. Acan. Nugas ago.
		quam restito, tam maxime res in periclo vortitur.
		Char.
		Mali nescio quid nuntiat. Acan. Genua hunc cursorem deserunt;
		perii, seditionem facit lien, occupat praecordia,
	125	perii, animam nequeo vertere, nimis nihili tibicen siem.
		[ Char. At tu edepol sume laciniam atque absterge sudorem tibi.]
		numquam edepol omnes balineae mi hanc lassitudinem eximent.
		domin an foris dicam esse erum Charinum? Char. Ego animi pendeo.
		quid illud sit negoti lubet scire, ex hoc metu ut eximar.
		Acan.
	130	At etiam asto? at etiam cesso foribus facere hisce assulas?
		aperite aliquis. ubi Charinus est erus? domin est an foris?
		num quisquam adire ad ostium dignum arbitratur? Char. Ecce me,
		Acanthio, quem quaeris. Acan. Nusquamst disciplina ignavior.
		Char.
		Quae te malae res agitant? Acan. Multae, ere, te atque me.
		Char.
	135	Quid est negoti? Acan. Periimus.
		Char.
		Principium <id> inimicis dato.
		Acan.
		At tibi sortito id optigit.
		Char.
		Loquere id negoti quidquid est. Acan. Placide, volo adquiescere.
		tua causa rupi ramites, iam dudum sputo sanguinem.
		Char.
		Resinam ex melle Aegyptiam vorato, salvom feceris.
		Acan.
	140	At edepol tu calidam picem bibito, aegritudo abscesserit.
		Char.
		Hominem ego iracundiorem quam te novi neminem.
		Acan.
		At ego maledicentiorem quam te novi neminem.
		Char.
		Sin saluti quod tibi esse censeo, id consuadeo?
		Acan.
		Apage istiusmodi salutem, <cum> cruciatu quae advenit.
		Char.
	145	Dic mihi, an boni quid usquamst, quod quisquam uti possiet
		sine malo omni, aut ne laborem capias cum illo uti voles?
		Acan.
		Nescio ego istaec: philosophari numquam didici neque scio.
		ego bonum, malum quo accedit, mihi dari haud desidero.
		Ch.
		Cedo tuam mihi dexteram, agedum, Acanthio. Ac. Em dabitur, tene.
		Char.
	150	Vin tu te mihi obsequentem esse an nevis? Acan. Opera licet
		experiri, qui me rupi causa currendo tua,
		ut quae scirem scire actutum tibi liceret. Char. Liberum
		caput tibi faciam <cis> paucos mensis. Acan. Palpo percutis.
		Char.
155	Egon ausim tibi usquam quicquam facinus falsum proloqui?
	quin iam prius quam sum elocutus, scis si mentiri volo. Ac. Ah,
	lassitudinem hercle verba tua mihi addunt, enicas.
	Ch.
	Sicine mi obsequens es? Ac. Quid vis faciam? Ch. Tun? id quod volo.
	Ac.
	Quid <id> est igitur quod vis? Ch. Dicam. Ac. Dice. Ch. At enim placide volo.
	Acan.
160	Dormientis spectatores metuis ne ex somno excites?
	Char.
	Vae tibi. Acan. Tibi equidem a portu adporto hoc Char. Quid fers? dic mihi.
	Acan.
	Vim metum, cruciatum curam, iurgiumque atque inopiam.
	Char.
	Perii, tu quidem thensaurum huc mi adportavisti mali.
	nullus sum. Ac. Immo es Ch. Scio iam, miserum dices tu. Ac. Dixi ego tacens.
	Char.
165	Quid istuc est mali? Acan. Ne rogites, maxumum infortunium est.
	Char.
	Obsecro, dissolve iam me; nimis diu animi pendeo.
	Acan.
	Placide, multa exquirere etiam prius volo quam vapulem.
	Char.
	Hercle vero vapulabis, nisi iam loquere aut hinc abis.
	Acan.
	Hoc sis vide, ut palpatur. nullust, quando occepit, blandior.
	Char.
170	Obsecro hercle oroque ut istuc quid sit actutum indices,
	quandoquidem mihi supplicandum servolo video meo.
	Ac.
	Tandem indignus videor? Char. Immo dignus. Ac. Equidem credidi.
	Char.
	Obsecro, num navis periit? Acan. Salvast navis, ne time.
	Ch.
	Quid alia armamenta? Ac. Salva et sana sunt. Ch. Quin tu expedis
175	quid siet quod me per urbem currens quaerebas modo.
	Acan.
	Tu quidem ex ore orationem mi eripis. Char. Taceo. Acan. Tace.
	credo, si boni quid ad te nuntiem, instes acriter,
	qui nunc, quom malum audiendumst, flagitas me ut eloquar.
	Char.
	Obsecro hercle te, istuc ut tu mihi malum facias palam.
	Ac.
180	Eloquar, quandoquidem me oras. tuos pater Ch. Quid meus pater?
	Acan.
	Tuam amicam Char. Quid eam? Acan. Vidit. Char. Vidit? vae misero mihi.
	[hoc quod te rogo responde. Acan. Quin tu, si quid vis, roga.]
	Ch.
	Qui potuit videre? Ac. Oculis. Ch. Quo pacto? Ac. Hiantibus.
	Char.
	In hinc dierectus? nugare in re capitali mea.
	Acan.
185	Qui, malum, ego nugor, si tibi quod me rogas respondeo?
	Char.
	Certen vidit? Acan. Tam hercle certe quam ego te aut tu me vides.
	Char.
	Vbi eam vidit? Acan. Intus intra navem, ut prope astitit;
	et cum ea confabulatust. Char. Perdidisti me, pater.
	eho tu, eho tu, quin cavisti ne eam videret, verbero?
190	quin, sceleste, abstrudebas, ne eam conspiceret pater?
	Acan.
	Quia negotiosi eramus nos nostris negotiis:
	armamentis complicandis [et] componendis studuimus.
	dum haec aguntur, lembo advehitur tuos pater pauxillulo,
	neque quisquam hominem conspicatust, donec in navem subit.
	Char.
195	Nequiquam, mare, subterfugi a tuis tempestatibus:
	equidem me iam censebam esse in terra atque in tuto loco,
	verum video med ad saxa ferri saevis fluctibus.
	loquere porro, quid sit actum. Acan. Postquam aspexit mulierem,
200	rogitare occepit cuia esset. Char. Quid respondit? Acan. Ilico
	occucurri atque interpello, matri te ancillam tuae
	emisse illam. Char. Visun est tibi credere id? Acan. Etiam rogas?
	sed scelestus subigitare occepit. Char. Illamne, obsecro?
	Acan.
	Mirum quin me subigitaret. Char. Edepol cor miserum meum,
205	quod guttatim contabescit, quasi in aquam indideris salem.
	perii. Acan. Em istuc unum verbum dixisti verissimum.
	stultitia istaec est. Char. Quid faciam? credo, non credet pater,
	si illam matri meae <me> emisse dicam; post autem mihi
	scelus videtur, me parenti proloqui mendacium.
210	neque ille credet, neque credibile est forma eximia mulierem,
	eam me emisse ancillam matri. Acan. Non taces, stultissime?
	credet hercle, nam credebat iam mihi. Char. Metuo miser,
	ne patrem prehendat, ut sit gesta res, suspicio.
	hoc quod te rogo responde <quaeso>. Acan. Quaeso quid rogas?
	Char.
215	Num esse amicam suspicari visus est? Acan. Non visus est.
	quin quicque ut dicebam mihi credebat. Char. Verum, ut tibi quidem
	visus est. Acan. Non, sed credebat. Char. Vae mihi misero, nullus sum.
	sed quid ego hic in lamentando pereo, ad navem non eo?
	sequere. Acan. Si istac ibis, commodum obviam venies patri;
220	postea aspiciet te timidum esse atque exanimatum: ilico
	retinebit, rogitabit unde illam emeris, quanti emeris:
	timidum temptabit te. Char. Hac ibo potius. iam censes patrem
	abiisse a portu? Acan. Quin ea ego huc praecucurri gratia,
	ne te opprimeret imprudentem atque electaret. Char. Optime.


	Atto 2 Scena 1	Demipho
	225	Miris modis di ludos faciunt hominibus
		mirisque exemplis somnia in somnis danunt.
		velut ego nocte hac quae praeteriit proxuma
		in somnis egi satis et fui homo exercitus.
		mercari visus mihi sum formosam capram;
	230	ei ne noceret quam domi ante habui capram
		neu discordarent, si ambae in uno essent loco,
		posterius quam mercatus fueram, visus sum
		in custodelam simiae concredere.
		ea simia adeo post haud multo ad me venit,
	235	male mihi precatur et facit convicium:
		ait sese illius opera atque adventu caprae
		flagitium et damnum fecisse haud mediocriter;
		dicit capram, quam dederam servandam sibi,
		suae uxoris dotem ambedisse oppido.
	240	mi illud videri mirum, ut una illaec capra
		uxoris simiai dotem ambederit.
		instare factum simia, atque hoc denique
		respondet, ni properem illam ab sese abducere,
		ad me domum intro ad uxorem ducturum meam.
	245	atque oppido hercle bene velle illi visus sum,
		ast non habere cui commendarem capram;
		quo magis quid facerem cura cruciabar miser.
		interea ad me haedus visust adgredirier,
		infit mihi praedicare, sese ab simia
	250	capram abduxisse, et coepit inridere me;
		ego enim lugere atque abductam illam aegre pati.
		hoc quam ad rem credam pertinere somnium,
		nequeo invenire; nisi capram illam suspicor
		iam me invenisse quae sit aut quid voluerit.
	255	ad portum hinc abii mane cum luci simul;
		postquam id quod volui transegi, atque ego conspicor
		navem ex Rhodo quast heri advectus filius;
		conlibitumst illuc mihi nescio qui visere:
		inscendo in lembum atque ad navem devehor.
	260	atque ego illi aspicio forma eximia mulierem,
		filius quam advexit meus matri ancillam suae.
		quam ego postquam aspexi, non ita amo ut sani solent
		homines, sed eodem pacto ut insani solent.
		amavi hercle equidem ego olim in adulescentia,
	265	verum ad hoc exemplum numquam, ut nunc insanio.
		unum quidem hercle iam scio, periisse me;
		vosmet videte ceterum quanti siem.
		nunc hoc profecto sic est: haec illast capra;
		verum hercle simia illa atque haedus mihi malum
	270	adportant, atque eos esse quos dicam hau scio.
		sed conticiscam, nam eccum it vicinus foras.


	Atto 2 Scena 2	Lysimachvs
		Profecto ego illunc hircum castrari volo,
		ruri qui vobis exhibet negotium.
		Dem.
		Nec omen illud mihi nec auspicium placet.
	275	quasi hircum metuo ne uxor me castret mea.
		[atque illius haec nunc simiae partis ferat.]
		Lys.
		I tu hinc ad villam atque istos rastros vilico
		Pisto ipsi facito coram ut tradas in manum.
		uxori facito ut nunties, negotium
	280	mihi esse in urbe, ne me exspectet; nam mihi
		tris hodie litis iudicandas dicito.
		ei, et hoc memento dicere. Servvs Numquid amplius?
		Lys.
		Tantumst. Dem. Lysimache, salve. Lys. Euge, Demipho,
		salveto. quid agis? quid fit? Dem. Quod miserrumus.
		Lys.
	285	Di melius faxint. Dem. Di hoc quidem faciunt. Lys. Quid est?
		Dem.
		Dicam, si videam tibi esse operam aut otium.
		Lys.
		Quamquam negotiumst, si quid vis, Demipho,
		non sum occupatus umquam amico operam dare.
		Dem.
		Benignitatem tuam mi experto praedicas.
	290	quid tibi ego aetatis videor? Lys. Acherunticus,
		senex vetus, decrepitus. Dem. Pervorse vides.
		puer sum, Lysimache, septuennis. Lys. Sanun es,
		qui puerum te esse dicas? Dem. Vera praedico.
		Lys.
		Modo hercle in mentem venit, quid tu diceres:
	295	senex quom extemplo est, iam nec sentit nec sapit,
		aiunt solere eum rusum repuerascere.
		Dem.
		Immo bis tanto valeo quam valui prius.
		Lys.
		Bene hercle factum, et gaudeo. Dem. Immo si scias,
		oculis quoque etiam plus iam video quam prius.
		Lys.
	300	Benest. Dem. Malae rei dico. Lys. Iam istuc non benest.
		Dem.
		Sed ausimne ego tibi eloqui fideliter?
		Lys.
		Audacter. Dem. Animum advorte. Lys. Fiet sedulo.
		Dem.
		Hodie ire in ludum occepi litterarium,
		Lysimache. ternas scio iam. Lys. Quid ternas? Dem. Amo.
		Lys.
	305	Tun capite cano amas, senex nequissime?
		Dem.
		Si canum seu istuc rutilum sive atrumst, amo.
		Lys.
		Ludificas nunc tu me hic, opinor, Demipho.
		Dem.
		Decide collum stanti, si falsum loquor;
		vel, ut scias me amare, cape cultrum ac seca
	310	digitum vel aurem vel tu nasum vel labrum:
		si movero me seu secari sensero,
		Lysimache, auctor sum ut me amando enices.
		Lys.
		Si umquam vidistis pictum amatorem, em illic est.
		nam meo quidem animo vetulus decrepitus senex
	315	tantidemst quasi sit signum pictum in pariete.
	Dem.
	Nunc tu me, credo, castigare cogitas.
	Lys.
	Egon te? Dem. Nihil est iam quod tu mihi suscenseas:
	fecere tale ante alii spectati viri.
320	humanum amarest, humanum autem ignoscerest:
	ne sis me obiurga, hoc non voluntas me impulit.
	Lys.
	Quin non obiurgo. Dem. At ne deteriorem tamen
	hoc facto ducas. Lys. Egon te? ah, ne di siverint.
	D.
	Vide sis modo etiam. L. Visumst. D. Certen? Lys. Perdis me.
325	hic homo ex amore insanit. numquid vis? Dem. Vale.
	Lys.
	Ad portum propero, nam ibi mihi negotium est.
	Dem.
	Bene ambulato. Lys. Bene vale. Dem. Bene sit tibi.
	quin mihi quoque etiamst ad portum negotium.
	nunc adeo ibo illuc. sed optume gnatum meum
330	video eccum. opperiar hominem. hoc nunc mihi viso opust,
	huic persuadere quo modo potis siem,
	ut illam vendat neve det matri suae;
	nam ei dono advexe audivi. sed praecauto opust,
	ne hic illam me animum adiecisse aliqua sentiat.


	Atto 2 Scena 3	Charinvs
	335	Homo me miserior nullust aeque, opinor,
		neque advorsa cui plura sint sempiterna;
		satin quidquid est, quam rem agere occepi,
		proprium nequit mihi evenire quod cupio?
		ita mihi mala res aliqua obicitur,
	340	bonum quae meum comprimit consilium.
		miser amicam mihi paravi, animi causa, pretio eripui,
		ratus clam patrem <me> meum posse habere:
		is rescivit et vidit, et perdidit me;
		neque is cum roget quid loquar cogitatumst,
	345	ita animi decem in pectore incerti certant.
		nec quid corde nunc consili capere possim
		scio, tantus cum cura meost error animo,
		dum servi mei perplacet mihi consilium,
		dum rursum haud placet nec pater potis videtur
	350	induci ut putet matri ancillam emptam esse illam.
		nunc si dico ut res est atque illam mihi me
		emisse indico, quem ad modum existumet me?
		atque illam abstrahat, trans mare hinc venum asportet;
	355	scio saevos quam sit, domo doctus. igitur
		hocine est amare? arare mavelim, quam sic amare.
		iam hinc olim invitum domo extrusit ab se,
		mercatum ire iussit: ibi hoc malum ego inveni.
		ubi voluptatem aegritudo vincat, quid ibi inest amoeni?
	360	nequiquam abdidi, abscondidi, abstrusam habebam:
		muscast meus pater, nil potest clam illum haberi,
		nec sacrum nec tam profanum quicquam est, quin ibi ilico adsit.
		nec, qui rebus meis confidam mi ulla spes in corde certast.
		Dem.
		Quid illuc est quod solus secum fabulatur filius?
	365	sollicitus mihi nescio qua re videtur. Char. Attatae,
		meus pater hic quidem est quem video. ibo, adloquar. quid fit, pater?
		Dem.
		Vnde incedis, quid festinas, gnate mi? Char. Recte, pater.
		Dem.
		Ita volo, sed istuc quid est, tibi quod commutatust color?
		numquid tibi dolet? Char. Nescio quid meo animost aegre, pater.
	370	poste hac nocte non quievi satis mea ex sententia.
		Dem.
		[Per mare ut vectu's, nunc oculi terram mirantur tui.
		Ch.
		Magis opinor D. Id est profecto; verum actutum abscesserit.]
		ergo edepol palles. si sapias, eas ac decumbas domi.
		Char.
		Otium non est: mandatis rebus praevorti volo.
		Dem.
	375	Cras agito, perendie agito. Char. Saepe ex te audivi, pater:
		rei mandatae omnis sapientis primum praevorti decet.
		Dem.
		Age igitur; nolo advorsari tuam advorsum sententiam.
		Char.
		Salvos sum, siquidem isti dicto solida et perpetuast fides.
		Dem.
		Quid illuc est quod ille a me solus se in consilium sevocat?
	380	[iam] non vereor ne illam me amare hic potuerit resciscere;
		quippe haud etiam quicquam inepte feci, amantes ut solent.
		Char.
		Res adhuc quidem hercle in tutost, nam hunc nescire sat scio
		de illa amica; quod si sciret, esset alia oratio.
		D.
		Quin ego hunc adgredior de illa? Ch. Quin ego hinc me amolior?
	385	eo ego, ut quae mandata amicus amicis tradam. Dem. Immo mane;
		paucula etiam sciscitare prius volo. Char. Dic quid velis.
	Dem.
	Vsquene valuisti? Char. Perpetuo recte, dum quidem illic fui;
	verum in portum huc ut sum advectus, nescio qui animus mihi dolet.
	Dem.
	Nausea edepol factum credo; verum actutum abscesserit.
390	sed quid ais? ecquam tu advexti tuae matri ancillam e Rhodo?
	Char.
	Advexi. Dem. Quid? ea ut videtur mulier? Ch. Non edepol mala.
	Dem.
	Vt moratast? Char. Nullam vidi melius mea sententia.
	D.
	Mihi quidem edepol visast, quom illam vidi. Ch. Eho an vidisti, pater?
	Dem.
	Vidi. verum non ex usu nostrost, neque adeo placet.
	Ch.
395	Qui vero? D. Quia non nostra formam habet dignam domo.
	nihil opust nobis ancilla nisi quae texat, quae molat,
	lignum caedat, pensum faciat, aedis verrat, vapulet,
	quae habeat cottidianum familiae coctum cibum:
	horunc illa nihilum quicquam facere poterit. Char. Admodum.
400	ea causa equidem illam emi, dono quam darem matri meae.
	Dem.
	Ne duas, neve te advexisse dixeris. Char. Di me adiuvant.
	Dem.
	Labefacto paulatim. verum quod praeterii dicere,
	neque illa matrem satis honeste tuam sequi poterit comes,
405	neque sinam. Char. Qui vero? Dem. Quia illa forma matrem familias
	flagitium sit si sequatur; quando incedat per vias,
	contemplent, conspiciant omnes, nutent, nictent, sibilent,
	vellicent, vocent, molesti sint; occentent ostium:
	impleantur elegeorum meae fores carbonibus.
410	atque, ut nunc sunt maledicentes homines, uxori meae
	mihique obiectent lenocinium facere. nam quid eost opus?
	Char.
	Hercle qui tu recte dicis, et tibi adsentior.
	sed quid illa nunc fiet? Dem. Recte. ego emero matri tuae
	ancillam viraginem aliquam non malam, forma mala,
415	ut matrem addecet familias, aut Syram aut Aegyptiam:
	ea molet, coquet, conficiet pensum, pinsetur flagro,
	neque propter eam quicquam eveniet nostris foribus flagiti.
	Char.
	Quid si igitur reddatur illi unde empta est? Dem. Minime gentium.
	Char.
	Dixit se redhibere, si non placeat. Dem. Nihil istoc opust:
420	litigari nolo ego usquam, tuam autem accusari fidem;
	multo edepol si quid faciendumst facere damni mavolo,
	quam opprobramentum aut flagitium muliebre exferri domo.
	me tibi illam posse opinor luculente vendere.
	Char.
425	Dum quidem hercle ne minoris vendas quam ego emi, pater.
	Dem.
	Tace modo: senex est quidam, qui illam mandavit mihi
	ut emerem <aut> ad istanc faciem. Char. At mihi quidam adulescens, pater,
	mandavit ad illam faciem, ita ut illaec est, emerem sibi.
	Dem.
	Viginti minis opinor posse me illam vendere.
	Char.
430	At ego si velim, iam dantur septem et viginti minae.
	Dem.
	At ego Char. Quin ego, inquam Dem. Ah, nescis quid dicturus sum, tace.
	tris minas accudere etiam possum, ut triginta sient.
	Ch.
	Quo vortisti? D. Ad illum qui emit. Ch. Vbinamst is homo gentium?
	Dem.
435	Eccillum video. iubet quinque me addere etiam nunc minas.
	Char.
	Hercle illunc divi infelicent, quisquis est. Dem. Ibidem mihi
	etiam nunc adnutat addam sex minas. Char. Septem mihi.
	Dem.
	Numquam edepol me vincet hodie. Char. Commodis poscit, pater.
	Dem.
	Nequiquam poscit: ego habeo. Char. At illic pollicitust prior.
	Dem.
440	Nihili facio. Char. Quinquaginta poscit. Dem. Non centum datur.
	potine ut ne licitere advorsum <mei> animi sententiam?
	maximam hercle habebis praedam: ita ille est, quoi emitur, senex;
	sanus non est ex amore illius. quod posces feres.
	Char.
	Certe edepol adulescens ille, cui ego emo, efflictim perit
445	eius amore. Dem. Multo hercle ille magis senex, si tu scias.
	Char.
	Numquam edepol fuit neque fiet ille senex insanior
	ex amore quam ille adulescens cui ego do hanc operam, pater.
	D.
	Quiesce, inquam. istanc rem ego recte videro. C. Quid ais? D. Quid est?
	C.
	Non ego illam mancupio accepi. D. Sed ille illam accipiet. sine.
	Char.
450	Non potes tu lege vendere illam. Dem. Ego aliquid videro.
	Char.
	Post autem communest illa mihi cum alio. qui scio
	quid sit ei animi, venirene eam velit an non velit?
	Dem.
	Ego scio velle. Char. At pol ego esse credo aliquem qui non velit.
	D.
	Quid id mea refert? C. Quia illi suam rem esse aequomst in manu.
	D.
455	Quid ais? C. Communis mihi illa est cum illo: is hic nunc non adest.
	Dem.
	Prius respondes quam rogo. Char. Prius tu emis quam vendo, pater.
	nescio, inquam, velit ille illam necne abalienarier.
	Dem.
	Quid? illi quoidam qui mandavit tibi si emetur, tum volet,
	si ego emo illi qui mandavit, tum ille nolet? nihil agis.
460	numquam edepol quisquam illam habebit potius quam ille quem ego volo.
	C.
	Certumnest? D. Censen certum esse? quin ad navem iam hinc eo,
	ibi venibit. Char. Vin me tecum illo ire? Dem. Nolo. Char. Non places.
	Dem.
	Meliust te, quae sunt mandatae res tibi, praevortier.
	Char.
	Tu prohibes. Dem. At me incusato: te fecisse sedulo.
465	ad portum ne bitas, dico iam tibi. Char. Auscultabitur.
	Dem.
	Ibo ad portum. ne hic resciscat, cauto opust: non ipse emam,
	sed Lysimacho amico mandabo. is se ad portum dixerat
	ire dudum. me moror quom hic asto. Char. Nullus sum, occidi.


	Atto 2 Scena 4	Char.
		Pentheum diripuisse aiunt Bacchas: nugas maximas
	470	fuisse credo, praeut quo pacto ego divorsus distrahor.
		cur ego vivo? cur non morior? quid mihist in vita boni?
		certumst, ibo ad medicum atque ibi me toxico morti dabo,
		quando id mi adimitur, qua causa vitam cupio vivere.
		Evtychvs
		Mane, mane obsecro, Charine. Char. Quis me revocat? Evt. Eutychus,
	475	tuos amicus et sodalis, simul vicinus proxumus.
		Char.
		Non tu scis, quantum malarum rerum sustineam. Evt. Scio;
		omnia ego istaec auscultavi ab ostio, omnem rem scio.
		C.
		Quid id est quod scis? E. Tuos pater volt vendere C. Omnem rem tenes.
		Evt.
		Tuam amicam. Char. Nimium multum scis. Evt. Tuis ingratiis.
		Char.
	480	Plurimum tu scis. sed qui scis esse amicam illam meam?
		Evt.
		Tute heri ipsus mihi narrasti. Char. Satin ut oblitus fui,
		tibi me narravisse? Evt. Hau mirumst factum. Char. Te nunc consulo.
		responde: quo leto censes me ut peream potissimum?
		Evt.
		Non taces? cave tu istuc dixis. Char. Quid vis me igitur dicere?
		Evt.
	485	Vin patri sublinere pulchre me os tuo? Char. Sane volo.
		E.
		Visne eam ad portum C. Qui potius quam voles? E. Atque eximam
		mulierem pretio? C. Qui potius quam auro expendas? E. Vnde erit?
		Char.
		Achillem orabo, aurum ut mihi det, Hector qui expensus fuit.
		Evt.
		Sanun es? Char. Pol sanus si sim, non te medicum mi expetam.
		Evt.
	490	Tanti quanti poscit, vin tanti illam emi? Char. Auctarium
		adicito vel mille nummum plus quam poscet. Evt. Iam tace.
		sed quid ais? unde erit argentum quod des, quom poscet pater?
		Char.
		Invenietur, exquiretur, aliquid fiet; enicas.
		Evt.
		Iam istuc 'aliquid fiet' metuo. Char. Quin taces? Evt. Muto imperas.
		C.
	495	Satin istuc mandatumst? E. Potin ut aliud cures? C. Non potest.
		Evt.
		Bene vale. Char. Non edepol possum prius quam tu ad me redieris.
		E.
		Melius sanus sis. C. Vale, vince et me serva. E. Ego fecero.
		domi maneto me. Char. Ergo actutum face cum praeda recipias.


	Atto 3 Scena 1	Lysimachvs
		Amice amico operam dedi: vicinus quod rogavit,
	500	hoc emi mercimonium. mea es tu, sequere sane.
		ne plora: nimis stulte facis, oculos corrumpis tales.
		quin tibi quidem quod rideas magis est, quam ut lamentere.
		Pasicompsa
		Amabo ecastor, mi senex, eloquere Lys. Exquire quidvis.
		Pas.
		Cur emeris me. Lys. Tene ego? ut quod imperetur facias,
	505	item quod tu mihi si imperes, ego faciam. Pas. Facere certumst
		pro copia et sapientia quae te velle arbitrabor.
		Lys.
		Laboriosi nil tibi quicquam operis imperabo.
		Pas.
		Namque edepol equidem, mi senex, non didici baiolare
		nec pecua ruri pascere nec pueros nutricare.
		Lys.
	510	Bona si esse vis, bene erit tibi. Pas. Tum pol ego perii misera.
		Lys.
		Qui? Pas. Quia illim unde huc advecta sum, malis bene esse solitumst.
		Lys.
		Quasi dicas nullam mulierem bonam esse. Pas. Haud equidem dico,
		nec mos meust ut praedicem quod ego omnis scire credam.
		Lys.
		Oratio edepol pluris est huius quam quanti haec emptast.
	515	rogare hoc unum te volo. Pas. Roganti respondebo.
		Lys.
		Quid ais tu? quid nomen tibi dicam esse? Pas. Pasicompsae.
		Lys.
		Ex forma nomen inditumst. sed quid ais, Pasicompsa?
		possin tu, si usus venerit, subtemen tenue nere?
		Pas.
		Possum. Lys. Si tenue scis, scio te uberius posse nere.
		Pas.
	520	De lanificio neminem metuo, una aetate quae sit.
		Lys.
		Bonam hercle te et frugi arbitror, matura iam inde aetate
		quom scis facere officium tuom, mulier. Pas. Pol docta didici.
		operam accusari non sinam meam. Lys. Em istaec hercle res est.
		ovem tibi eccillam dabo, natam annos sexaginta,
	525	peculiarem. Pas. Mi senex, tam vetulam? Lys. Generis graecist;
		eam si curabis, perbonast, tondetur nimium scite.
		Pas.
		Honoris causa quidquid est quod dabitur gratum habebo.
		Lys.
		Nunc, mulier, ne tu frustra sis, mea non es, ne arbitrere.
		Pas.
		Dic igitur quaeso, quoia sum? Lys. Tuo ero redempta es rursum;
	530	ego te redemi, ille mecum oravit. Pas. Animus rediit,
		si mecum servatur fides. Lys. Bono animo es, liberabit
		ille te homo: ita edepol deperit, atque hodie primum vidit.
		Pas.
		Ecastor iam bienniumst, quom mecum rem coe+pit.
		nunc, quando amicum te scio esse illius, indicabo.
		Lys.
	535	Quid ais tu? iam bienniumst, quom tecum rem habet? Pas. Certo;
		et inter nos coniuravimus, ego cum illo et ille mecum:
	536a	ego cum viro et ille cum muliere, nisi cum illo aut ille mecum,
		neuter stupri causa caput limaret. Lys. Di immortales,
		etiam cum uxore non cubet? Pas. Amabo, an maritust?
		neque est neque erit. Lys. Nolim quidem. homo hercle periuravit.
		Pas.
	540	Nullum adulescentem plus amo. Lys. Puer est ille quidem, stulta.
		nam illi quidem hau sane diust quom dentes exciderunt.
	Pas.
	Quid, dentes? Lys. Nihil est. sequere sis. hunc me diem unum oravit
	ut apud me praehiberem locum, ideo quia uxor rurist.


	Atto 3 Scena 2	Demipho
		Tandem impetravi ut egomet me corrumperem:
	545	emptast amica clam uxorem et clam filium.
		certumst, antiqua recolam et servibo mihi.
		decurso spatio breve quod vitae relicuomst
		voluptate, vino et amore delectavero.
		nam hanc se bene habere aetatem nimiost aequius.
	550	adulescens quom sis, tum quom est sanguis integer,
		rei tuae quaerundae convenit operam dare;
		demum igitur quom sis iam senex, tum in otium
		te conloces, dum potes ames: id iam lucrumst
		quod vivis. hoc ut dico, factis persequar.
	555	interea tamen huc intro ad me invisam domum:
		uxor me exspectat iam dudum esuriens domi;
		iam iurgio enicabit, si intro rediero.
		verum hercle postremo, utut est, non ibo tamen,
		sed hunc vicinum prius conveniam quam domum
	560	redeam; ut mihi aedis aliquas conducat volo,
		ubi habitet istaec mulier. atque eccum it foras.


	Atto 3 Scena 3	Lysimachvs
		Adducam ego illum iam ad te, si convenero.
		Dem.
		Me dicit. Lys. Quid ais, Demipho? Dem. Est mulier domi?
		Lys.
		Quid censes? Dem. Quid si visam? Lys. Quid properas? <mane.>
		Dem.
	565	Quid faciam? Lys. Quod opust facto facito ut cogites.
		Dem.
		Quid cogitem? equidem hercle opus hoc facto existimo,
		ut illo intro eam. Lys. Itane vero, vervex? intro eas?
		Dem.
		Quid aliud faciam? Lys. Prius hoc ausculta, atque ades:
		prius etiamst, quod te facere ego aequom censeo.
	570	nam nunc si illuc intro ieris, amplecti voles,
		confabulari atque osculari. Dem. Tu quidem
		meum animum gestas: scis quid acturus siem.
		Lys.
		Pervorse facies. Dem. Quodne ames Lys. Tanto minus.
		ieiunitatis plenus, anima foetida,
	575	senex hircosus tu osculere mulierem?
		utine adveniens vomitum excutias mulieri?
		scio pol te amare, quom istaec praemonstras mihi.
		Dem.
		Quid si igitur unum faciam hoc? si censes, coquom
		aliquem arripiamus, prandium qui percoquat
	580	apud te hic usque ad vesperum. Lys. Em istuc censeo.
		nunc tu sapienter loquere atque amatorie.
		Dem.
		Quid stamus? quin ergo imus atque obsonium
		curamus, pulchre ut simus? Lys. Equidem te sequor.
		atque hercle invenies tu locum illi, si sapis:
	585	nullum hercle praeter hunc diem illa apud med erit.
		metuo ego uxorem, cras si rure redierit
		ne illam hic offendat. Dem. Res parata est, sequere me.


	Atto 3 Scena 4	Charinvs
		Sumne ego homo miser, qui nusquam bene queo quiescere?
		si domi sum, foris est animus, sin foris sum, animus domist.
	590	ita mi in pectore atque in corde facit amor incendium:
		ni ex oculis lacrumae defendant, iam ardeat credo caput.
		spem teneo, salutem amisi; redeat an non, nescio:
		si opprimit pater quod dixit, exsulatum abiit salus;
		sin sodalis quod promisit fecit, non abiit salus.
	595	sed tamen dem si podagrosis pedibus esset Eutychus,
		iam a portu rediisse potuit. id illi vitium maxumumst,
		quod nimis tardus est advorsum mei animi sententiam.
		sed in est, quem currentem video? ipsus est. ibo obviam.
		nunc, quod restat, ei disperii: voltus neutiquam huius placet;
	600	tristis incedit (pectus ardet, haereo), quassat caput.
		Eutyche. Evtychvs Eu, Charine. Char. Prius quam recipias anhelitum,
		uno verbo eloquere: ubi ego sum? hicine an apud mortuos?
		Evt.
		Neque apud mortuos neque hic es. Char. Salvos sum, immortalitas
		mihi data est: hic emit illam, pulchre os sublevit patri.
	605	impetrabilior qui vivat nullus est. dice, obsecro:
		si neque hic neque Acherunti sum, ubi sum? Evt. Nusquam gentium.
		Char.
		Disperii, illaec interemit me modo oratio.
		Evt.
		Odiosast oratio, cum rem agas longinquom loqui.
		Char.
		Quidquid est, ad capita rerum perveni. Evt. Primum omnium:
	610	periimus. Char. Quin tu illud potius nuntias quod nescio?
		Evt.
		Mulier alienata est abs te. Char. Eutyche, capital facis.
		Evt.
		Qui? Char. Quia aequalem et sodalem, liberum civem, enicas.
		Evt.
		Ne di sierint. Char. Demisisti gladium in iugulum: iam cadam.
		Evt.
		Quaeso hercle, animum ne desponde. Char. Nullust quem despondeam.
	615	loquere porro aliam malam rem. cui est empta? Evt. Nescio.
		iam addicta atque abducta erat, quom ad portum venio. Char. Vae mihi,
		montis tu quidem mali in me ardentis iam dudum iacis.
		perge, excrucia, carnufex, quandoquidem occepisti semel.
		[ Evt. Non tibi istuc magis dividiaest, quam mihi hodie fuit.
		C.
	620	Dic, quis emit? E. Nescio hercle. C. Em istucinest operam dare
		bonum sodalem? Evt. Quid me facere vis? Char. Idem quod me vides,
		ut pereas. quin percontatu's, hominis quae facies foret
		qui illam emisset: eo si pacto posset indagarier
		mulier? heu me miserum. Evt. Flere omitte, istuc quod nunc agis.]
		Evt.
	625	Quid ego feci? Char. Perdidisti me et fidem mecum tuam.
		Evt.
		Di sciunt culpam meam istanc non esse ullam. Char. Eugepae,
		deos absentis testis memoras: qui ego istuc credam tibi?
		Evt.
		Quia tibi in manu est quod credas, ego quod dicam, id mi in manust.
		Char.
		De istac re argutus es, ut par pari respondeas,
	630	ad mandata claudus caecus mutus mancus debilis.
		promittebas te os sublinere meo patri: egomet credidi
		homini docto rem mandare, is lapidi mando maximo.
		Evt.
		Quid ego facerem? Char. Quid tu faceres? men rogas? requireres,
		rogitares quis esset aut unde esset, qua prosapia,
	635	civisne esset an peregrinus. Evt. Civem esse aibant Atticum.
		Char.
	Vbi habitaret invenires saltem, si nomen nequis.
	Evt.
	Nemo aiebat scire. Char. At saltem hominis faciem exquireres.
	Evt.
	Feci. Char. Qua forma esse aiebant <igitur>? Evt. Ego dicam tibi:
	canum, varum, ventriosum, bucculentum, breviculum,
640	subnigris oculis, oblongis malis, pansam aliquantulum.
	Char.
	Non hominem mihi, sed thensaurum nescio quem memoras mali.
	numquid est quod dicas aliud de illo? Evt. Tantum, quod sciam.
	Char.
	Edepol ne ille oblongis malis mihi dedit magnum malum.
	non possum durare, certumst exulatum hinc ire me.
645	sed quam capiam civitatem, cogito, potissimum:
	Megares, Eretriam, Corinthum, Chalcidem, Cretam, Cyprum,
	Sicyonem, Cnidum, Zacynthum, Lesbiam, Boeotiam.
	Evt.
	Cur istuc coeptas consilium? Char. Quia enim me adflictat amor.
	Evt.
	Quid tu ais? quid cum illuc, quo nunc ire paritas, veneris,
650	si ibi amare forte occipias atque item eius sit inopia,
	iam inde porro aufugies, deinde item illinc, si item evenerit?
	quis modus tibi exilio tandem eveniet, qui finis fugae?
	quae patria aut domus tibi stabilis esse poterit? dic mihi.
	cedo, si hac urbe abis, amorem te hic relicturum putas?
655	si id fore ita sat animo acceptum est, certum id, pro certo si habes,
	quanto te satiust rus aliquo abire, ibi esse, ibi vivere
	adeo dum illius te cupiditas atque amor missum facit?
	Char.
	Iam dixisti? Evt. Dixi. Char. Frustra dixti. hoc mihi certissumumst.
	eo domum, patrem atque matrem ut meos salutem, postea
660	clam patrem patria hac effugiam, aut aliquid capiam consili.
	Evt.
	Vt corripuit se repente atque abiit. heu misero mihi,
	si ille abierit, mea factum omnes dicent esse ignavia.
	certumst praeconum iubere iam quantum est conducier,
	qui illam investigent, qui inveniant. post ad praetorem ilico
665	ibo, orabo, ut conquaestores det mi in vicis omnibus;
	nam mihi nil relicti quicquam aliud iam esse intellego.


	Atto 4 Scena 1	Dorippa
		Quoniam a viro ad me rus advenit nuntius,
		rus non iturum, feci ego ingenium meum,
		reveni, ut illum persequar qui me fugit.
	670	sed anum non video consequi nostram Syram.
		atque eccam incedit tandem. quin is ocius?
		Syra
		nequeo mecastor, tantum hoc onerist quod fero.
		Dor.
		Quid oneris? Syr. Annos octoginta et quattuor;
		et eodem accedit servitus, sudor, sitis:
	675	simul haec quae porto deprimunt. Dor. Aliquid cedo
		qui hanc vicini nostri aram augeam.
		da sane hanc virgam lauri. abi tu intro. Syr. Eo.
		Dor.
		Apollo, quaeso te, ut des pacem propitius,
		salutem et sanitatem nostrae familiae,
	680	meoque ut parcas gnato pace propitius.
		Syra
		Disperii, perii misera, vae miserae mihi.
		Dor.
		Satin tu sana es, obsecro? quid eiulas?
		Syr.
		Dorippa, mea Dorippa. Dor. Quid clamas, obsecro?
		Syr.
		Nescio quaest mulier intus hic in aedibus.
		Dor.
	685	Quid, mulier? Syr. Mulier meretrix. Dor. Veron serio?
		Syr.
		Nimium scis sapere, ruri quae non manseris.
		quamvis insipiens poterat persentiscere
	687a	... ... ...
		illam esse amicam tui viri bellissumi.
		Dor.
		Credo mecastor. Syr. Ei hac mecum, ut videas semul
	690	tuam Alcumenam paelicem, Iuno mea.
		Dor.
		Ecastor vero istuc eo quantum potest.


	Atto 4 Scena 2	Lysimachvs
		Parumne est malai rei, quod amat Demipho,
		ni sumptuosus insuper etiam siet?
		decem si vocasset summos ad cenam viros,
	695	nimium obsonavit. sed coquos, quasi in mari
		solet hortator remiges hortarier,
		ita hortabatur. egomet conduxi coquom.
		sed eum demiror non venire, ut iusseram.
		sed quinam hinc a nobis exit? aperitur foris.


	Atto 4 Scena 3	Dorippa
	700	Miserior mulier me nec fiet, nec fuit,
		tali viro quae nupserim. heu miserae mihi.
		em quoi te et tua, quae tu habeas, commendes viro,
		em quoi decem talenta dotis detuli,
		haec ut viderem, ut ferrem has contumelias.
		Lys.
	705	Perii hercle, rure iam rediit uxor mea:
		vidisse credo mulierem in aedibus.
		sed quae loquatur exaudire hinc non queo.
		accedam propius. Dor. Vae miserae mi. Lys. Immo mihi.
		Dor.
		Disperii. Lys. Equidem hercle oppido perii miser.
	710	vidit. ut te omnes, Demipho, di perduint.
		Dor.
		Pol hoc est, ire quod rus meus vir noluit.
		Lys.
		Quid nunc ego faciam nisi uti adeam atque adloquar?
		iubet salvere suos vir uxorem suam.
		urbani fiunt rustici? Dor. Pudicius
	715	faciunt, quam illi qui non fiunt rustici.
		Lys.
		Num quid delinquont rustici? Dor. Ecastor minus
		quam urbani, et multo minus mali quaerunt sibi.
		Lys.
		Quid autem urbani deliquerunt? dic mihi,
		cupio hercle scire. Dor. Sed tu me temptas sciens.
		quoia illa mulier intust? Lys. Vidistine eam?
		Dor.
	720	Vidi. Lys. Quoia ea sit rogitas? Dor. Resciscam tamen.
		Lys.
		Vin dicam quoiast? illa illa edepol vae mihi,
		nescio quid dicam. Dor. Haeres. Lys. Haud vidi magis.
		Dor.
		Quin dicis? Lys. Quin si liceat Dor. Dictum oportuit.
		Lys.
	725	Non possum, ita instas; urges quasi pro noxio.
		Dor.
		Scio, innoxiu's. Lys. Audacter quam vis dicito.
		Dor.
		Dic igitur. Lys. Dicam. Dor. At qui dicundum est tamen.
		Lys.
		Illast etiam vis nomen dicam? Dor. Nihil agis,
		manufesto teneo in noxia. Lys. Qua noxia?
	730	ista quidem illa est. Dor. Quae illa est? Lys. Illa Dor. Iohia
		Lys.
		Iam si nihil usus esset, iam non dicerem.
		Dor.
	735	Non tu scis quae sit illa? Lys. Immo iam scio:
		de istac sum iudex captus. Dor. Iudex? iam scio:
		nunc tu in consilium istam advocavisti tibi.
		Lys.
		Immo sic: sequestro mihi datast. Dor. Intellego.
		Lys.
		Nihil hercle istius quicquam est. Dor. Numero purigas.
		Lys.
	740	Nimium negoti repperi. enim vero haereo.


	Atto 4 Scena 4	Cocvs
		Agite ite actutum, nam mi amatori seni
		coquendast cena. atque, quom recogito,
		nobis coquendast, non <quoi con>ducti sumus.
		nam qui amat quod amat si habet, id habet pro cibo:
	745	videre, amplecti, osculari, alloqui;
		sed nos confido onustos redituros domum.
		ite hac. sed eccum qui nos conduxit senex.
		Lys.
		Ecce autem perii, coquos adest. Coc. Advenimus.
		Lys.
		Abi. Coc. Quid, abeam? Lys. St, abi. Coc. Abeam? Lys. Abi.
		Coc.
	750	Non estis cenaturi? Lys. Iam saturi sumus.
		Coc.
		Sed Lys. Interii. Dor. Quid ais tu? etiamne haec illi tibi
		iusserunt ferri, quos inter iudex datu's?
		Coc.
		Haecin tua est amica, quam dudum mihi
		te amare dixti, quom obsonabas? Lys. Non taces?
		Coc.
	755	Satis scitum filum mulieris. verum hercle anet.
		Lys.
		Abin dierectus? Coc. Haud malast. Lys. At tu malu's.
		Coc.
		Scitam hercle opinor concubinam hanc. Lys. Non abis?
		non ego sum qui te dudum conduxi. Coc. Quid est?
		immo hercle tu istic ipsus. Lys. Vae misero mihi.
		Coc.
	760	Nempe uxor rurist tua, quam dudum dixeras
		te odisse aeque atque anguis. Lys. Egone istuc dixi tibi?
		Coc.
		Mihi quidem hercle. Lys. Ita me amabit Iuppiter,
		uxor, ut ego illud numquam dixi. Dor. Etiam negas?
		palam istaec fiunt, te me odisse. Lys. Quin nego.
		Coc.
	765	Non, non te odisse aiebat, sed uxorem suam;
		et uxorem suam ruri esse aiebat. Lys. Haec east.
		quid mihi molestu's? Coc. Quia novisse me negas;
		nisi metuis tu istanc. Lys. Sapio, nam mihi unicast.
		Coc.
		Vin me experiri? Lys. Nolo. Coc. Mercedem cedo.
		Lys.
	770	Cras petito; dabitur. nunc abi. Dor. Heu miserae mihi.
		Lys.
		Nunc ego verum illud verbum esse experior vetus:
		aliquid mali esse propter vicinum malum.
		Coc.
		Cur hic astamus? quin abimus? incommodi
		si quid tibi evenit, id non est culpa mea.
		Lys.
	775	Quin me eradicas miserum. Coc. Scio iam quid velis:
		nempe me hinc abire vis. Lys. Volo inquam. Coc. Abibitur.
		drachmam dato. Lys. Dabitur. Coc. Dari ergo sis iube.
		dari potest interea dum illi ponunt. Lys. Quin abis?
		potine ut molestus ne sis? Coc. Agite apponite
	780	obsonium istuc ante pedes illi seni.
		haec vasa aut mox aut cras iubebo abs te peti
		sequimini. Lys. Fortasse te illum mirari coquom,
		quod venit atque haec attulit. dicam quid est.
		Dor.
		Non miror si quid damni facis aut flagiti.
	785	nec pol ego patiar, sic me nuptam tam male
		measque in aedis sic scorta obductarier.
	Syra, i, rogato meum patrem verbis meis,
	ut veniat ad me iam simul tecum. Syr. Eo.
	Lys.
	Nescis negoti quid sit, uxor, obsecro.
790	conceptis verbis iam iusiurandum dabo,
	me numquam quicquam cum illa iamne abiit Syra?
	perii hercle. ecce autem haec abiit. vae misero mihi.
	at te, vicine, di deaeque perduint,
	cum tua amica cumque amationibus.
795	suspicione implevit me indignissime,
	concivit hostis domi: uxor acerrumast.
	ibo ad forum atque haec Demiphoni eloquar,
	me istanc capillo protracturum esse in viam,
	nisi hinc abducit quo volt ex hisce aedibus.
800	uxor, heus uxor, quamquam tu irata es mihi,
	iubeas, si sapias, haec intro auferrier:
	eadem licebit mox cenare rectius.


	Atto 4 Scena 5	Syra
		Era quo me misit, ad patrem, non est domi:
		rus abiisse aibant. nunc domum renuntio.
		Evtychvs
	805	Defessus sum urbem totam pervenarier:
		nihil investigo quicquam de illa muliere.
		sed mater rure rediit, nam video Syram
		astare ante aedis. Syra. Syr. Quis est qui me vocat?
		Evt.
		Erus atque alumnus tuos sum. Syr. Salve, alumne <mi>.
		Evt.
	810	Iam mater rure rediit? responde mihi.
		Syr.
		Sua quidem salute ac familiai maxuma.
		Evt.
		Quid istuc negotist? Syr. Tuos pater bellissumus
		amicam adduxit intro in aedis. Evt. Quo modo?
		Syr.
		Adveniens mater rure eam offendit domi.
		Evt.
	815	Pol haud censebam istarum esse operarum patrem.
		etiam nunc mulier intust? Syr. Etiam. Evt. Sequere me.


	Atto 4 Scena 6	Syr.
		Ecastor lege dura vivont mulieres
		multoque iniquiore miserae quam viri.
		nam si vir scortum duxit clam uxorem suam,
	820	id si rescivit uxor, impunest viro;
		uxor virum si clam domo egressa est foras,
		viro fit causa, exigitur matrimonio.
		utinam lex esset eadem quae uxori est viro;
		nam uxor contenta est, quae bona est, uno viro:
	825	qui minus vir una uxore contentus siet?
		ecastor faxim, si itidem plectantur viri,
		si quis clam uxorem duxerit scortum suam,
		ut illae exiguntur quae in se culpam commerent,
		plures viri sint vidui quam nunc mulieres.


	Atto 5 Scena 1	Charinvs
	830	Limen superum inferumque, salve, simul autem vale:
		hunc hodie postremum extollo mea domo patria pedem.
		usus, fructus, victus, cultus iam mihi harunc aedium
		interemptust, interfectust, alienatust. occidi.
		di penates meum parentum, familiai Lar pater,
	835	vobis mando, meum parentum rem bene ut tutemini.
		ego mihi alios deos penatis persequar, alium Larem,
		aliam urbem, aliam civitatem: ab Atticis abhorreo;
		nam ubi mores deteriores increbrescunt in dies,
		ubi qui amici, qui infideles sint nequeas pernoscere
	840	ubique id eripiatur, animo tuo quod placeat maxume,
		ibi quidem si regnum detur, non cupita est civitas.



	Atto 5 Scena 2	Evtychvs
		Divom atque hominum quae spectatrix atque era eadem es hominibus,
		spem speratam quom obtulisti hanc mihi, tibi grates ago.
		ecquisnam deus est, qui mea nunc laetus laetitia fuat?
	845	domi erat quod quaeritabam: sex sodales repperi,
		vitam, amicitiam, civitatem, laetitiam, ludum, iocum;
		eorum inventu res simitu pessumas pessum dedi,
		iram, inimicitiam, maerorem, lacrumas, exilium, inopiam
		[solitudinem, stultitiam, exitium, pertinaciam].
	850	date, di, quaeso conveniundi mi eius celerem copiam.
		Char.
		Apparatus sum ut videtis: abicio superbiam;
		egomet mihi comes, calator, equos, agaso, armiger,
		egomet sum mihi imperator, idem egomet mihi oboedio,
		egomet mihi fero quod usust. o Cupido, quantus es.
	855	nam tu quemvis confidentem facile tuis factis facis,
		eundem ex confidente actutum diffidentem denuo.
		Evt.
		Cogito quonam ego illum curram quaeritatum. Char. Certa res
		me usque quaerere illam, quoquo hinc abductast gentium;
		neque mihi ulla obsistet amnis nec mons neque adeo mare,
	860	nec calor nec frigus metuo neque ventum neque grandinem;
		imbrem perpetiar, laborem sufferam, solem, sitim;
		non concedam neque quiescam usquam noctu neque dius
		prius profecto quam aut amicam aut mortem investigavero.
		Evt.
		Nescio quoia vox ad aures mi advolavit. Char. Invoco
	865	vos, Lares viales, ut me bene tutetis. Evt. Iuppiter,
		estne illic Charinus? Char. Cives, bene valete. Evt. Ilico
		sta, Charine. Char. Qui me revocat? Evt. Spes, Salus, Victoria.
		Ch.
		Quid me voltis? E. Ire tecum. Ch. Alium comitem quaerite,
		non amittunt hi me comites qui tenent. Evt. Qui sunt ei?
		Char.
	870	Cura, miseria, aegritudo, lacrumae, lamentatio.
		Evt.
		Repudia istos comites atque hoc respice et revortere.
		Char.
		Siquidem mecum fabulari vis, subsequere. Evt. Sta ilico.
		Char.
		Male facis, properantem qui me commorare. sol abit.
		Evt.
		Si huc item properes ut istuc properas, facias rectius:
	875	huc secundus ventus nunc est; cape modo vorsoriam:
		hic favonius serenust, istic auster imbricus;
		hic facit tranquillitatem, iste omnis fluctus conciet.
		recipe te ad terram, Charine, huc. nonne ex advorso vides,
		nubis atra imberque <ut> instat? aspice ad sinisteram,
	880	caelum ut est splendore plenum atque ut dei is<tuc vorti iubent>?
		Char.
		Religionem illic <mi> obiecit: recipiam me illuc. Evt. Sapis.
		o Charine, contra pariter fer gradum et confer pedem,
		porge bracchium. Char. Prehende. iam tenes? Evt. Teneo. Char. Tene.
		Evt.
		Quo nunc ibas? Char. Exulatum. Evt. Quid ibi faceres? Char. Quod miser.
		Evt.
	885	Ne pave, restituam iam ego te in gaudio antiquo ut sies.
		maxime quod vis audire, id audies, quod gaudeas
		[sta ilico, amicus aduenio multum beneuolens].
		tuam amicam Ch. Quid eam? E. Vbi sit ego scio. Ch. Tune, obsecro?
		Evt.
		Sanam et salvam. Char. Vbi eam salvam? Evt. Ego scio. Char. Ego me mavelim.
		Evt.
890	Potin ut animo sis tranquillo? Char. Quid si mi animus fluctuat?
	Evt.
	Ego istum in tranquillo quieto tuto sistam: ne time.
	Char.
	Obsecro te, loquere <propere> ubi sit, ubi eam videris.
	quid taces? dic. enicas me miserum tua reticentia.
	Evt.
	Non longe hinc abest a nobis. Char. Quin ergo commostras, si vides?
	Evt.
895	Non video hercle nunc, sed vidi modo. Char. Quin ego videam facis?
	Evt.
	Faciam. Char. Longum istuc amantist. Evt. Etiam metuis? omnia
	commonstrabo. amicior mihi nullus vivit atque is est
	qui illam habet, neque est quoi magis me velle melius aequom siet.
	Char.
	Non curo istunc, de illa quaero. Evt. De illa ergo ego dico tibi.
900	sane hoc non in mentem venit dudum, ut ubi <sit dicerem>.
	Char.
	Dic igitur, ubi illa est? Evt. In nostris aedibus. Char. Aedis probas,
	si tu vera dicis; pulchre aedificatas arbitro.
	sed qui ego istuc credam? vidistin an de audito nuntias?
	E.
	Egomet vidi. Ch. Quis eam adduxit ad vos? E. <Vt> inique rogas.
	quid tua refert, qui cum istac venerit? Char. Dum istic siet.
905	vera dicis? Evt. Nil, Charine, te quidem quicquam pudet;
	est profecto. Char. Opta ergo ob istunc nuntium quid vis tibi.
	Evt.
	Quid si optabo? Char. Deos orato ut eius faciant copiam.
	Evt.
	Derides. Char. Servata res est demum, si illam videro.
910	sed quin ornatum hunc reicio? heus, aliquis actutum huc foras
	exite illinc, pallium mi ecferte. Evt. Em, nunc tu mihi places.
	Char.
	Optume advenis, puere, cape chlamydem atque istic sta ilico,
	ut, si haec non sint vera, inceptum hoc itiner perficere exsequar.
	Evt.
	Non mihi credis? Char. Omnia equidem credo quae dicis mihi.
915	sed quin intro ducis me ad eam, ut videam? Evt. Paulisper mane.
	Ch.
	Quid, manebo? E. Tempus non est intro eundi. Ch. Enicas.
	Evt.
	Non opus est, inquam, nunc intro te ire. Char. Responde mihi,
	qua causa? Evt. Operae non est. Char. Cur? Evt. Quia non est illi commodum.
	Char.
	Itane? commodum illi non est, quae me amat, quam ego contra amo?
920	omnibus hic ludificatur me modis. ego stultior,
	qui isti credam. commoratur. chlamydem sumam denuo.
	Evt.
	Mane parumper atque haec audi. Char. Cape sis, puere, hoc pallium.
	Evt.
	Mater irata est patri vehementer, quia scortum sibi
	ob oculos adduxerit in aedis, dum ruri ipsa abest:
925	suspicatur illam amicam esse illi. Char. Sonam sustuli.
	Evt.
	Eam rem nunc exquirit intus. Char. Iam machaerast in manu.
	Evt.
	Nam si eo ted intro ducam Char. Tollo ampullam atque hinc eo.
	Evt.
	Mane, mane, Charine. Char. Erras, me decipere haud potes.
	Evt.
	Neque edepol volo. Char. Quin tu ergo itiner exsequi meum me sinis?
	Evt.
930	Non sino. Char. Egomet me moror. tu puere, abi hinc intro ocius.
	iam in currum escendi, iam lora in manus cepi meas.
	Evt.
	Sanus non es. Char. Quin, pedes, vos in curriculum conicitis
	in Cyprum recta, quandoquidem pater mihi exilium parat?
	Evt.
	Stultus es, noli istuc quaeso dicere. Char. Certum exsequist,
935	operam ut sumam ad pervestigandum, ubi sit illaec. Evt. Quin domist.
	Char.
	Nam hic quod dixit, id mentitust. Evt. Vera dixi equidem tibi.
	Char.
	Iam Cyprum veni. Evt. Quin sequere, ut illam videas quam expetis.
	Char.
	Percontatus non inveni. Evt. Matris iam iram neglego.
	Char.
	Porro proficiscor quaesitum. nunc perveni Chalcidem;
940	video ibi hospitem Zacyntho, dico quid eo advenerim,
	rogito quis eam vexerit, quis habeat si ibi indaudiverit.
	Evt.
	Quin tu istas omittis nugas ac mecum huc intro ambulas?
	Char.
	Hospes respondit, Zacynthi ficos fieri non malas.
	Evt.
	Nil mentitust. Char. Sed de amica se indaudivisse autumat,
945	hic Athenis esse. Evt. Calchas iste quidem Zacynthiust.
	Char.
	Navem conscendo, proficiscor ilico. iam sum domi,
	iam redii <ex> exilio. salve, mi sodalis Eutyche:
	ut valuisti? quid parentes mei? valent mater pater?
	bene vocas, benigne dicis: cras apud te, nunc domi.
950	sic decet, sic fieri oportet. Evt. Eloque ni somnias.
	hic homo non sanust. Char. Medicari amicus quin properas <mihi>?
	Evt.
	Sequere sis. Char. Sequor. Evt. Clementer quaeso, calces deteris.
	audin tu? Char. Iam dudum audivi. Evt. Pacem componi volo
	meo patri cum matre: nam nunc est irata Char. I modo.
	Evt.
955	Propter istanc. Char. I modo. Evt. Ergo cura. Char. Quin tu ergo i modo.
	tam propitiam reddam, quam quom propitiast Iuno Iovi.


	Atto 5 Scena 3	Demipho
		Quasi tu numquam quicquam adsimile huius facti feceris.
		Lysimachvs
		Edepol numquam; cavi ne quid facerem. vix vivo miser.
		nam mea uxor propter illam tota in fermento iacet.
		Dem.
	960	At ego expurigationem habebo, ut ne suscenseat.
		Lys.
		Sequere me. sed exeuntem filium video meum.


	Atto 5 Scena 4	Evtychvs
		Ad patrem ibo, ut matris iram sibi esse sedatam sciat.
		iam redeo. Lys. Placet principium. quid agis? quid fit, Eutyche?
		Evt.
		Optima opportunitate ambo advenistis. Lys. Quid rei est?
		Evt.
	965	Vxor tibi placida et placatast. cette dextras nunciam.
		Lys.
		Di me servant. Evt. Tibi amicam esse nullam nuntio.
		Dem.
		Di te perdant. quid negotist nam, quaeso, istuc? Evt. Eloquar.
		animum advortite igitur ambo. Dem. Quin tibi ambo operam damus.
		Evt.
		Qui bono sunt genere nati, <si> sunt ingenio malo,
	970	suapte culpa genere sapiunt, genus ingenio improbant.
		Dem.
		Verum hic dicit. Lys. Tibi ergo dicit. Evt. Eo illud est verum magis.
		nam te istac aetate haud aequom filio fuerat tuo
		adulescenti amanti amicam eripere emptam argento suo.
		Dem.
		Quid tu ais? Charini amicast illa? Evt. Vt dissimulat malus.
		Dem.
	975	Ille quidem illam sese ancillam matri emisse dixerat.
		Evt.
		Propterea igitur tu mercatu's, novos amator, vetus puer?
		Lys.
		Optume hercle, perge <tu>, ego adsistam hinc altrinsecus.
		quibus est dictis dignus, usque oneremus ambo. Dem. Nullus sum.
		Lys.
		Filio suo qui innocenti fecit tantam iniuriam.
		Evt.
	980	Quem quidem hercle ego, in exilium cum iret, redduxi domum;
		nam ibat exulatum. Dem. An abiit? Lys. Etiam loquere, larua?
		temperare istac aetate istis decebat artibus.
		Dem.
		Fateor, deliqui profecto. Evt. Etiam loquere, larua?
	22a 983a	[vacuom esse istac ted aetate his decebat noxiis.]
		itidem ut tempus anni, aetatem aliam aliud factum condecet;
	985	nam si istuc ius est, senecta aetate scortari senes,
		ubi locist res summa nostra publica? Dem. Ei, perii miser.
		Lys.
		Adulescentes rei agendae isti magis solent operam dare.
		Dem.
		Iam obsecro hercle vobis habete cum porcis, cum fiscina.
		Evt.
		Redde illi. Dem. Sibi habeat, iam ut volt per me sibi habeat licet.
		Evt.
	990	Temperi edepol, quoniam ut aliter facias non est copia.
		Dem.
		Supplici sibi sumat quid volt ipse ob hanc iniuriam,
		modo pacem faciatis oro, ut ne mihi iratus siet.
		si hercle scivissem sive adeo ioculo dixisset mihi,
		se illam amare, numquam facerem ut illam amanti abducerem.
	995	Eutyche, ted oro, sodalis eius es, serva et subveni:
		hunc senem para [me] clientem; memorem dices benefici.
		Lys.
		Ora ut ignoscat delictis tuis atque adulescentiae.
		Dem.
		Pergin tu autem? heia, superbe invehere. spero ego mihi quoque
		tempus tale eventurum, ut tibi gratiam referam parem.
		Lys.
	1000	Missas iam ego istas artis feci. Dem. Et quidem ego dehinc iam. Evt. Nihil <agis>:
		consuetudine animus rursus te huc inducet. Dem. Obsecro,
		satis iam ut habeatis. quin loris caedite etiam, si lubet.
	Lys.
	Recte dicis. sed istuc uxor faciet, quom hoc resciverit.
	Dem.
	Nihil opust resciscat. Evt. Quid istic? non resciscet, ne time.
1005	eamus intro, non utibilest hic locus, factis tuis,
	dum memoramus, arbitri ut sint qui praetereant per vias.
	Dem.
	Hercle qui tu recte dicis: eadem brevior fabula
	erit. eamus. Evt. Hic est intus filius apud nos tuos.
	Dem.
	Optumest. illac per hortum nos domum transibimus.
	Lys.
1010	Eutyche, hanc volo prius rem agi, quam meum intro refero pedem.
	Evt.
	Quid istuc est? Lys. Suam quisque homo rem mem responde mihi:
	certon scis non suscensere mihi tuam matrem? Evt. Scio.
	Lys.
	Vide. Evt. Mea fide. Lys. Satis habeo. sed quaeso hercle, etiam vide.
	Evt.
	Non mihi credis? Lys. Immo credo, sed tamen metuo miser.
	Dem.
1015	Eamus intro. Evt. Immo dicamus senibus legem censeo,
	prius quam abeamus, qua se lege teneant contentique sint.
	annos gnatus sexaginta qui erit, si quem scibimus
	si maritum sive hercle adeo caelibem scortarier,
	cum eo nos hac lege agemus: inscitum arbitrabimur,
1020	et per nos quidem hercle egebit qui suom prodegerit.
	neu quisquam posthac prohibeto adulescentem filium
	quin amet et scortum ducat, quod bono fiat modo;
	siquis prohibuerit, plus perdet clam <qua>si praehibuerit palam.
	haec adeo ut ex hac nocte primum lex teneat senes.
1025	bene valete; atque, adulescentes, haec si vobis lex placet,
	ob senum hercle industriam vos aequom est clare plaudere.