P. Terenti Afri
Phormio
PROLOGVS
Postquam poeta vetu' poetam non potest
retrahere a studio et transdere hominem in otium,
maledictis deterrere ne scribat parat;
qui ita dictitat, quas ante hic fecit fabulas
tenui esse oratione et scriptura levi: 5
quia nusquam insanum scripsit adulescentulum
cervam videre fugere et sectari canes
et eam plorare, orare ut subveniat sibi.
quod si intellegeret, quom stetit olim nova,
actoris opera mage stetisse quam sua, 10
minu' multo audacter quam nunc laedit laederet
[et mage placerent quas fecisset fabulas]. 11a
nunc siquis est qui hoc dicat aut sic cogitet:
"vetu' si poeta non lacessisset prior,
nullum invenire prologum po[tui]sset novos
quem diceret, nisi haberet cui male diceret," 15
is sibi responsum hoc habeat, in medio omnibus
palmam esse positam qui artem tractent musicam.
ille ad famem hunc a studio studuit reicere:
hic respondere voluit, non lacessere.
benedictis si certasset, audisset bene: 20
quod ab illo adlatumst, sibi esse rellatum putet.
de illo iam finem faciam dicundi mihi,
peccandi quom ipse de se finem non facit.
nunc quid velim animum attendite: adporto novam
Epidicazomenon quam vocant comoediam 25
Graeci, Latini Phormionem nominant
quia primas partis qui aget is erit Phormio
parasitu', per quem res geretur maxume
voluntas vostra si ad poetam accesserit.
date operam, adeste aequo animo per silentium, 30
ne simili utamur fortuna atque usi sumus
quom per tumultum noster grex motus locost:
quem actori' virtus nobis restituit locum
bonitasque vostra adiutans atque aequanimitas.
CTVS I
avos
Amicu' summu' meus et popularis Geta 35
heri ad me venit. erat <ei> de ratiuncula
iampridem apud me relicuom pauxillulum
nummorum: id ut conficerem. confeci: adfero.
nam erilem filium eiu' duxisse audio
uxorem: <ei> credo munus hoc conraditur. 40
quam inique comparatumst, i qui minus habent
ut semper aliquid addant ditioribus!
quod ille unciatim vix de demenso suo
suom defrudans genium conpersit miser,
id illa univorsum abripiet, haud existumans 45
quanto labore partum. porro autem Geta
ferietur alio munere ubi era pepererit;
porro autem alio ubi erit puero natalis dies;
ubi initiabunt. omne hoc mater auferet:
puer causa erit mittundi. sed videon Getam? 50
eta Davos
{Ge.} Siquis me quaeret rufu' . . {Da.} praestost, desine. {Ge.} oh
at ego obviam conabar tibi, Dave. {Da.} accipe, em:
lectumst; conveniet numeru' quantum debui.
{Ge.} amo te et non neglexisse habeo gratiam.
{Da.} praesertim ut nunc sunt mores: adeo res redit: 55
siquis quid reddit magna habendast gratia.
sed quid tu es tristis? {Ge.} egone? nescis quo in metu et
quanto in periclo simu'! {Da.} quid istuc est? {Ge.} scies,
modo ut tacere possis. {Da.} abi sis, insciens:
quoi(u)s tu fidem in pecunia perspexeris, 60
verere verba <ei> credere, ubi quid mihi lucrist
te fallere? {Ge.} ergo ausculta. {Da.} hanc operam tibi dico.
{Ge.} seni' nostri, Dave, fratrem maiorem Chremem
nostin? {Da.} quidni? {Ge.} quid? eiu' gnatum Phaedriam?
{Da.} tam quam te. {Ge.} evenit senibus ambobus simul 65
iter illi in Lemnum ut esset, nostro in Ciliciam
ad hospitem antiquom. is senem per epistulas
pellexit modo non montis auri pollicens.
{Da.} quoi tanta erat res et supererat? {Ge.} desinas:
sic est ingenium. {Da.} oh regem me esse oportuit! 70
{Ge.} abeuntes ambo hic tum senes me filiis
relinquont quasi magistrum. {Da.} o Geta, provinciam
cepisti duram. {Ge.} mi usu venit, hoc scio:
memini relinqui me deo irato meo.
coepi advorsari primo: quid verbis opust? 75
seni fideli' dum sum scapulas perdidi.
{Da.} venere in mentem mi istaec: "namque inscitiast
advorsu' stimulum calces." {Ge.} coepi is omnia
facere, obsequi quae vellent. {Da.} scisti uti foro.
{Ge.} noster mali nil quicquam primo; hic Phaedria 80
continuo quandam nactus est puellulam
citharistriam, hanc ardere coepit perdite.
ea serviebat lenoni inpurissimo,
neque quod daretur quicquam; id curarant patres.
restabat aliud nil nisi oculos pascere, 85
sectari, in ludum ducere et redducere.
nos otiosi operam dabamus Phaedriae.
in quo haec discebat ludo, exadvorsum ilico
tonstrina erat quaedam: hic solebamus fere
plerumque eam opperiri dum inde iret domum. 90
interea dum sedemus illi, intervenit
adulescens quidam lacrumans. nos mirarier:
rogamu' quid sit. "numquam aeque" inquit "ac modo
paupertas mihi onu' visumst et miserum et grave.
modo quandam vidi virginem hic viciniae 95
miseram s<ua>m matrem lamentari mortuam.
ea sita erat exadvorsum neque illi benivolus
neque notu' neque vicinus extra unam aniculam
quisquam aderat qui adiutaret funu': miseritumst.
virgo ipsa facie egregia." quid verbis opust? 100
commorat omnis nos. ibi continuo Antipho
"voltisne eamu' visere?" alius "censeo:
eamu': duc nos sodes." imus venimus
videmu'. virgo pulchra, et quo mage diceres,
nil aderat adiumenti ad pulchritudinem: 105
capillu' passu', nudu' pes, ipsa horrida,
lacrumae, vestitu' turpis: ut, ni vis boni
in ipsa inesset forma, haec formam exstinguerent.
ill' qui illam amabat fidicinam tantummodo
"satis" inquit "scitast"; noster vero . . {Da.} iam scio: 110
amare coepit. {Ge.} scin quam? quo evadat vide.
postridie ad anum recta pergit: obsecrat
ut sibi eiu' faciat copiam. illa enim se negat
neque eum aequom facere ait: illam civem esse Atticam,
bonam bonis prognatam: si uxorem velit, 115
lege id licere facere: sin aliter, negat.
noster quid ageret nescire: et illam ducere
cupiebat et metuebat absentem patrem.
{Da.} non, si redisset, <ei> pater veniam daret?
{Ge.} ille indotatam virginem atque ignobilem 120
daret illi? numquam faceret. {Da.} quid fit denique?
{Ge.} quid fiat? est parasitu' quidam Phormio,
homo confidens: qui illum di omnes perduint!
{Da.} quid is fecit? {Ge.} hoc consilium quod dicam dedit:
"lex est ut orbae, qui sint genere proxumi, 125
is nubant, et illos ducere eadem haec lex iubet.
ego te cognatum dicam et tibi scribam dicam;
paternum amicum me adsimulabo virginis:
ad iudices veniemu': qui fuerit pater,
quae mater, qui cognata tibi sit, omnia haec 130
confingam, quod erit mihi bonum atque commodum;
quom tu horum nil refelles vincam scilicet:
pater aderit: mihi paratae lites: quid mea?
illa quidem nostra erit." {Da.} iocularem audaciam!
{Ge.} persuasit homini: factumst: ventumst: vincimur: 135
duxit. {Da.} quid narras? {Ge.} hoc quod audis. {Da.} o Geta,
quid te futurumst? {Ge.} nescio hercle; unum hoc scio,
quod fors feret feremus aequo animo. {Da.} placet:
em istuc virist officium. {Ge.} in me omni' spes mihist.
{Da.} laudo. {Ge.} ad precatorem adeam credo qui mihi 140
sic oret: "nunc amitte quaeso hunc; ceterum
posthac si quicquam, nil precor." tantummodo
non addit: "ubi ego hinc abiero, vel occidito."
{Da.} quid paedagogus ille qui citharistriam,
quid r<ei> gerit? {Ge.} sic, tenuiter. {Da.} non multum habet 145
quod det fortasse? {Ge.} immo nil nisi spem meram.
{Da.} pater ei(u)s rediit an non? {Ge.} nondum. {Da.} quid? senem
quoad exspectati' vostrum? {Ge.} non certum scio,
sed epistulam ab eo adlatam esse audivi modo
et ad portitores esse delatam: hanc petam. 150
{Da.} numquid, Geta, aliud me vis? {Ge.} ut bene sit tibi.
puer, heus. nemon hoc prodit? cape, da hoc Dorcio.
ntipho Phaedria
{An.} Adeon rem redisse ut qui mi consultum optume velit esse,
Phaedria, patrem ut extimescam ubi in mentem ei(u)s adventi venit!
quod ni f<ui>ssem incogitans, ita eum exspectarem ut par fuit. 155
{Ph.} quid istuc [est]? {An.} rogitas, qui tam audaci' facinori' mihi
onscius sis?
quod utinam ne Phormioni id suadere in mentem incidisset
neu me cupidum eo inpulisset, quod mihi principiumst mali!
non potitus essem: f<ui>sset tum illos mi aegre aliquot dies,
at non cotidiana cura haec angeret animum, {Ph.} audio. 160
{An.} dum exspecto quam mox veniat qui adimat hanc mi consuetudinem.
{Ph.} aliis quia defit quod amant aegrest; tibi quia superest dolet:
amore abundas, Antipho.
nam tua quidem hercle certo vita haec expetenda optandaque est.
ita me di bene ament ut mihi liceat tam diu quod amo frui, 165
iam depecisci morte cupio: tu conicito cetera,
quid ego ex hac inopia nunc capiam et quid tu ex ista copia,
ut ne addam quod sine sumptu ingenuam, liberalem nactus es,
quod habes, ita ut voluisti, uxorem sine mala fama palam:
beatu', ni unum desit, animu' qui modeste istaec ferat. 170
quod si tibi res sit cum eo lenone quo mihist tum sentias.
ita plerique ingenio sumus omnes: nostri nosmet paenitet.
{An.} at tu mihi contra nunc videre fortunatus, Phaedria,
quoi de integro est potestas etiam consulendi quid velis:
retinere amare amittere; ego in eum incidi infelix locum 175
ut neque mihi [ei(u)s] sit amittendi nec retinendi copia.
sed quid hoc est? videon ego Getam currentem huc advenire?
is est ipsus. ei, timeo miser quam hic mihi nunc nuntiet rem.
eta Antipho Phaedria
{Ge.} Nullus es, Geta, nisi iam aliquod tibi consilium celere reperis,
ita nunc inparatum subito tanta te inpendent mala; 180
quae neque uti devitem scio neque quo modo me inde extraham,
quae si non astu providentur me aut erum pessum dabunt; 181a
nam non potest celari nostra diutius iam audacia.
{An.} quid illic commotus venit?
{Ge.} tum temporis mihi punctum ad hanc rem est: erus adest. {An.} quid illuc
alist?
{Ge.} quod quom audierit, quod eiu' remedium inveniam iracundiae? 185
loquarne? incendam; taceam? instigem; purgem me? laterem lavem.
heu me miserum! quom mihi paveo, tum Antipho me excruciat animi:
ei(u)s me miseret, <ei> nunc timeo, is nunc me retinet: nam absque eo esset,
recte ego mihi vidissem et senis essem ultus iracundiam:
aliquid convasassem atque hinc me conicerem protinam in pedes. 190
{An.} quam hic fugam aut furtum parat?
{Ge.} sed ubi Antiphonem reperiam, aut qua quaerere insistam via?
{Ph.} te nominat. {An.} nescioquod magnum hoc nuntio exspecto malum. {Ph.} ah
sanus es? {Ge.} domum ire pergam: ibi plurimumst.
{Ph.} revocemus hominem. {An.} sta ilico. {Ge.} hem 195
sati' pro imperio, quisquis es. {An.} Geta. {Ge.} ipsest quem volui obviam.
{An.} cedo quid portas, obsecro? atque id, si potes, verbo expedi.
{Ge.} faciam. {An.} eloquere. {Ge.} modo apud portum . . {An.} m<eu>mne?
Ge.} intellexti. {An.} occidi. {Ph.} hem . .
{An.} quid agam? {Ph.} quid ais? {Ge.} hui(u)s patrem vidisse me et patruom
uom.
{An.} nam quod ego huic nunc subito exitio remedium inveniam miser? 200
quod si eo m<eae> fortunae redeunt, Phanium, abs te ut distrahar,
nullast mihi vita expetenda. {Ge.} ergo istaec quom ita sunt, Antipho,
tanto mage te advigilare aequomst: fortis fortuna adiuvat.
{An.} non sum apud me. {Ge.} atqui opus est nunc quom maxume ut sis, Antipho;
nam si senserit te timidum pater esse, arbitrabitur 205
commeruisse culpam. {Ph.} hoc verumst. {An.} non possum inmutarier.
{Ge.} quid faceres si aliud quid graviu' tibi nunc faciundum foret?
{An.} quom hoc non possum, illud minu' possem. {Ge.} hoc nil est, Phaedria:
licet.
quid hic conterimus operam frustra? quin abeo? {Ph.} et quidem ego? {An.}
bsecro,
quid si adsimulo? satinest? {Ge.} garris. {An.} voltum contemplamini: em 210
satine sic est? {Ge.} non. {An.} quid si sic? {Ge.} propemodum. {An.} quid
ic? {Ge.} sat est:
em istuc serva: et verbum verbo, par pari ut respondeas,
ne te iratu' s<ui>s saevidicis dictis protelet. {An.} scio.
{Ge.} vi coactum te esse invitum. {Ph.} lege, iudicio. {Ge.} tenes?
sed hic quis est senex quem video in ultima platea? ipsus est. 215
{An.} non possum adesse. {Ge.} ah quid agis? quo abis Antipho?
mane inquam. {An.} egomet me novi et peccatum meum:
vobis commendo Phanium et vitam meam.--
{Ph.} Geta, quid nunc fiet? {Ge.} tu iam litis audies;
ego plectar pendens nisi quid me fefellerit. 220
sed quod modo hic nos Antiphonem monuimus,
id nosmet ipsos facere oportet, Phaedria.
{Ph.} aufer mi "oportet": quin tu quid faciam impera.
{Ge.} meministin olim ut fuerit vostra oratio
in re incipiunda ad defendendam noxiam, 225
iustam illam causam facilem vincibilem optumam?
{Ph.} memini. {Ge.} em nunc ipsast opus ea aut, siquid potest,
meliore et callidiore. {Ph.} fiet sedulo.
{Ge.} nunc prior adito tu, ego in insidiis hic ero
succenturiatu', siquid deficias. {Ph.} age. 230
CTVS II
emipho Phaedria Geta
{De.} Itane tandem uxorem duxit Antipho iniussu meo?
nec meum imperium--ac mitto imperium--, non simultatem meam
revereri saltem! non pudere! o facinus audax, o Geta
monitor! {Ge.} vix tandem. {De.} quid mihi dicent aut quam causam reperient?
demiror. {Ge.} atqui reperiam: aliud cura. {De.} an hoc dicet mihi: 235
"invitu' feci. lex coegit"? audio, fateor. {Ge.} places.
{De.} verum scientem, tacitum causam tradere advorsariis,
etiamne id lex coegit? {Ph.} illud durum. {Ge.} ego expediam: sine!
{De.} incertumst quid agam, quia praeter spem atque incredibile hoc mi
ptigit:
ita sum irritatus animum ut nequeam ad cogitandum instituere. 240
quam ob rem omnis, quom secundae res sunt maxume, tum maxume
meditari secum oportet quo pacto advorsam aerumnam ferant,
pericla damna exsilia: peregre rediens semper cogitet
aut fili peccatum aut uxori' mortem aut morbum filiae
communia esse haec, fieri posse, ut ne quid animo sit novom; 245
quidquid praeter spem eveniat, omne id deputare esse in lucro.
{Ge.} o Phaedria, incredibile[st] quantum erum ante eo sapientia
meditata mihi sunt omnia mea incommoda eru' si redierit.
molendum esse in pistrino, vapulandum; habendae compedes,
opu' ruri faciundum, horum nil quicquam accidet animo novom. 250
quidquid praeter spem eveniet, omne id deputabo esse in lucro.
sed quid cessas hominem adire et blande in principio adloqui?
{De.} Phaedriam m<ei> fratri' video filium mi ire obviam.
{Ph.} mi patrue, salve. {De.} salve; sed ubist Antipho?
{Ph.} salvom venire . . {De.} credo; hoc responde mihi. 255
{Ph.} valet, hic est; sed satin omnia ex sententia?
{De.} vellem quidem. {Ph.} quid istuc est? {De.} rogitas, Phaedria?
bonas me absente hic confecistis nuptias.
{Ph.} eho an id suscenses nunc illi? {Ge.} artificem probum!
{De.} egon illi non suscenseam? ipsum gestio 260
dari mi in conspectum, nunc sua culpa ut sciat
lenem patrem illum factum me esse acerrimum.
{Ph.} atqui nil fecit, patrue, quod suscenseas.
{De.} ecce autem similia omnia! omnes congruont:
unum quom noris omnis noris. {Ph.} haud itast. 265
{De.} hic in noxast, ille ad defendundam causam adest;
quom illest, hic praestost: tradunt operas mutuas.
{Ge.} probe horum facta inprudens depinxit senex.
{De.} nam ni haec ita essent, cum illo haud stares, Phaedria.
{Ph.} si est, patrue, culpam ut Antipho in se admiserit, 270
ex qua re minu' r<ei> foret aut famae temperans,
non causam dico quin quod meritu' sit ferat.
sed siqui' forte malitia fretus sua
insidias nostrae fecit adulescentiae
ac vicit, nostra[n] culpa east an iudicum, 275
qui saepe propter invidiam adimunt diviti
aut propter misericordiam addunt pauperi?
{Ge.} ni nossem causam, crederem vera hunc loqui.
{De.} an quisquam iudex est qui possit noscere
tua iusta, ubi tute verbum non respondeas, 280
ita ut ille fecit? {Ph.} functus adulescentulist
officium liberali': postquam ad iudices
ventumst, non potuit cogitata proloqui;
ita eum tum timidum ibi obstupefecit pudor.
{Ge.} laudo hunc, sed cesso adire quam primum senem? 285
ere, salve: salvom te advenisse gaudeo. {De.} oh
bone custos, salve, columen vero familiae,
quoi commendavi filium hinc abiens meum.
{Ge.} iamdudum te omnis nos accusare audio
inmerito et me omnium horunc inmeritissimo. 290
nam quid me in hac re facere voluisti tibi?
servom hominem causam orare leges non sinunt
neque testimoni dictiost. {De.} mitto omnia;
do istuc "inprudens timuit adulescens"; sino
"tu servo's"; verum si cognata est maxume, 295
non f<ui>t necessum habere; sed id quod lex iubet,
dotem dareti', quaereret alium virum.
qua ratione inopem potiu' ducebat domum?
{Ge.} non ratio, verum argentum deerat. {De.} sumeret
alicunde. {Ge.} alicunde? nil est dictu facilius. 300
{De.} postremo si nullo alio pacto, fenore.
{Ge.} hui dixti pulchre! siquidem quisquam crederet
te vivo. {De.} non, non sic futurumst: non potest.
egon illam cum illo ut patiar nuptam unum diem?
nil suave meritumst. hominem conmonstrarier 305
mihi istum volo aut ubi habitet demonstrarier.
{Ge.} nemp' Phormionem? {De.} istum patronum mulieris.
{Ge.} iam faxo hic aderit. {De.} Antipho ubi nunc est? {Ge.} foris.
{De.} abi, Phaedria, <eu>m require atque huc adduce. {Ph.} eo:
recta via quidem--illuc. {Ge.} nempe ad Pamphilam. 310
{De.} ego d<eo>s Penatis hinc salutatum domum
devortar; inde ibo ad forum atque aliquos mihi
amicos advocabo ad hanc rem qui adsient,
ut ne inparatu' sim si veniat Phormio
hormio Geta
{Ph.} Itane patris ais adventum veritum hinc abiisse? {Ge.} admodum. 315
{Ph.} Phanium relictam solam? {Ge.} sic. {Ph.} et iratum senem?
{Ge.} oppido. {Ph.} ad te summa solum, Phormio, rerum redit:
tute hoc intristi: tibi omnest exedendum: accingere.
{Ge.} obsecro te. {Ph.} si rogabit . . {Ge.} in te spes est. {Ph.} eccere
quid si reddet? {Ge.} tu inpulisti. {Ph.} sic opinor. {Ge.} subveni. 320
{Ph.} cedo senem: iam instructa sunt mi in corde consilia omnia.
{Ge.} quid ages? {Ph.} quid vis nisi uti maneat Phanium atque ex crimine hoc
Antiphonem eripiam atque in me omnem iram derivem senis?
{Ge.} o vir forti's atque amicus. verum hoc saepe, Phormio,
vereor, ne istaec fortitudo in nervom erumpat denique. {Ph.} ah 325
non ita est: factumst periclum, iam pedum visast via.
quot me censes homines iam deverberasse usque ad necem,
hospites, tum civis? quo mage novi, tanto saepius.
cedo dum, enumquam iniuriarum audisti mihi scriptam dicam?
{Ge.} qui istuc? {Ph.} quia non rete accipitri tennitur neque miluo, 330
qui male faciunt nobis: illis qui nil faciunt tennitur,
quia enim in illis fructus est, in illis opera luditur.
aliis aliundest periclum unde aliquid abradi potest:
mihi sciunt nil esse. dices "ducent damnatum domum":
alere nolunt hominem edacem et sapiunt mea sententia, 335
pro maleficio si beneficium summum nolunt reddere.
{Ge.} non potest sati' pro merito ab illo tibi referri gratia.
{Ph.} immo enim nemo sati' pro merito gratiam regi refert.
ten asymbolum venire unctum atque lautum e balineis,
otiosum ab animo, quom ille et cura et sumptu absumitur! 340
dum tibi fit quod placeat, ille ringitur: tu rideas,
prior bibas, prior decumbas; cena dubia apponitur.
{Ge.} quid istuc verbist? {Ph.} ubi tu dubites quid sumas potissimum.
haec quom rationem ineas quam sint suavia et quam cara sint,
ea qui praebet, non tu hunc habeas plane praesentem deum? 345
{Ge.} senex adest: vide quid agas: prima coitiost acerrima.
si <ea>m sustinueris, postilla iam ut lubet ludas licet.
emipho Hegio Cratinvs Crito Phormio Geta
{De.} Enumquam quoiquam contumeliosius
audisti' factam iniuriam quam haec est mihi?
adeste quaeso. {Ge.} iratus est. {Ph.} quin tu hoc age: 350
iam ego hunc agitabo. pro deum inmortalium,
negat Phanium esse hanc sibi cognatam Demipho?
hanc Demipho negat esse cognatam? {Ge.} negat.
{Ph.} neque ei(u)s patrem se scire qui fuerit? {Ge.} negat.
{De.} ipsum esse opinor de quo agebam: sequimini. 355
{Ph.} nec Stilponem ipsum scire qui fuerit? {Ge.} negat.
{Ph.} quia egens relictast misera, ignoratur parens,
neglegitur ipsa: vide avaritia quid facit.
{Ge.} si erum insimulabi' malitiae male audies.
{De.} o audaciam! etiam me ultro accusatum advenit? 360
{Ph.} nam iam adulescenti nil est quod suscenseam,
si illum minu' norat; quippe homo iam grandior,
pauper, quoi opera vita erat, ruri fere
se continebat; ibi agrum de nostro patre
colendum habebat. saepe interea mihi senex 365
narrabat se hunc neglegere cognatum suom:
at quem virum! quem ego viderim in vita optumum.
{Ge.} videas te atque illum ut narras! {Ph.} in' malam crucem?
nam ni ita eum existumassem, numquam tam gravis
ob hanc inimicitias caperem in vostram familiam, 370
quam is aspernatur nunc tam inliberaliter.
{Ge.} pergin ero absenti male loqui, inpurissime?
{Ph.} dignum autem hoc illost. {Ge.} <ai>n tandem, carcer? {De.} Geta.
{Ge.} bonorum extortor, legum contortor! {De.} Geta.
{Ph.} responde. {Ge.} quis homost? ehem. {De.} tace. {Ge.} absenti tibi 375
te indignas seque dignas contumelias
numquam cessavit dicere hodie. {De.} desine.
adulescens, primum abs te hoc bona venia peto,
si tibi placere potis est, mi ut respondeas:
quem amicum tuom ais f<ui>sse istum, explana mihi, 380
et qui cognatum me sibi esse diceret.
{Ph.} proinde expiscare quasi non nosses. {De.} nossem? {Ph.} ita.
{De.} ego me nego: tu qui ais redige in memoriam.
{Ph.} eho tu, sobrinum tuom non noras? {De.} enicas.
dic nomen. {Ph.} nomen? maxume. {De.} quid nunc taces? 385
{Ph.} perii hercle, nomen perdidi. {De.} [hem] quid ais? {Ph.} (Geta,
si meministi id quod olim dictumst, subice.) hem
non dico: quasi non nosses, temptatum advenis.
{De.} ego autem tempto? {Ge.} (Stilpo.) {Ph.} atque adeo quid mea?
Stilpost. {De.} quem dixti? {Ph.} Stilponem inquam noveras. 390
{De.} neque ego illum noram nec mihi cognatus fuit
quisquam istoc nomine. {Ph.} itane? non te horum pudet?
at si talentum rem reliquisset decem,
{De.} di tibi malefaciant! {Ph.} primus esses memoriter
progeniem vostram usque ab avo atque atavo proferens. 395
{De.} ita ut dicis. ego tum quom advenissem qui mihi
cognata ea esset dicerem: itidem tu face.
cedo qui est cognata? {Ge.} eu noster, recte. heus tu, cave.
{Ph.} dilucide expedivi quibu' me oportuit
iudicibu': tum id si falsum fuerat, filius 400
quor non refellit? {De.} filium narras mihi?
quoi(u)s de stultitia dici ut dignumst non potest.
{Ph.} at tu qui sapiens es magistratus adi
iudicium de <ea>dem causa iterum ut reddant tibi,
quandoquidem solu' regnas et soli licet 405
hic de <ea>dem causa bis iudicium adipiscier.
{De.} etsi mihi facta iniuriast, verum tamen
potius quam litis secter aut quam te audiam,
itidem ut cognata si sit, id quod lex iubet
dotis dare, abduce hanc, minas quinque accipe. 410
{Ph.} hahahae, homo suavi'. {De.} quid est? num iniquom postulo?
an ne hoc quidem ego adipiscar quod ius publicumst?
{Ph.} itan tandem, quaeso, itidem ut meretricem ubi abusu' sis,
mercedem dare lex iubet ei atque amittere?
an, ut nequid turpe civis in se admitteret 415
propter egestatem, proxumo iussast dari,
ut cum uno aetatem degeret? quod tu vetas.
{De.} ita, proxumo quidem; at nos unde? aut quam ob rem? {Ph.} ohe
"actum" aiunt "ne agas". {De.} non agam? immo haud desinam
donec perfecero hoc. {Ph.} ineptis. {De.} sine modo. 420
{Ph.} postremo tecum nil r<ei> nobis, Demipho, est:
tuos est damnatu' gnatu', non tu; nam tua
praeterierat iam ducendi aetas. {De.} omnia haec
illum putato quae ego nunc dico dicere;
aut quidem cum uxore hac ipsum prohibebo domo. 425
{Ge.} (iratus est.) {Ph.} tu te idem melius feceris.
{De.} itan es paratu' facere me advorsum omnia,
infelix? {Ph.} (metuit hic nos, tam etsi sedulo
dissimulat.) {Ge.} (bene habent tibi principia.) {Ph.} quin quod est
ferundum fers? t<ui>s dignum factis feceris, 430
ut amici inter nos simus? {De.} egon tuam expetam
amicitiam? aut te visum aut auditum velim?
{Ph.} si concordabi' cum illa, habebi' quae tuam
senectutem oblectet: respice aetatem tuam.
{De.} te oblectet, tibi habe. {Ph.} minue vero iram. {De.} hoc age: 435
sati' iam verborumst: nisi tu properas mulierem
abducere, ego illam eiciam. dixi, Phormio.
{Ph.} si tu illam attigeri' secu' quam dignumst liberam
dicam tibi inpingam grandem. dixi, Demipho.
siquid opu' fuerit, heus, domo me. {Ge.} intellego. 440
emipho Geta Hegio Cratinvs Crito
{De.} Quanta me cura et sollicitudine adficit
gnatus, qui me et se hisce inpedivit nuptiis!
neque mi in conspectum prodit, ut saltem sciam
quid de hac re dicat quidve sit sententiae.
abi, vise redieritne iam an nondum domum. 445
{Ge.} eo.-- {De.} videti' quo in loco res haec siet:
quid ago? dic, Hegio. {He.} ego? Cratinum censeo,
si tibi videtur. {De.} dic, Cratine. {Cra.} mene vis?
{De.} te. {Cra.} ego quae in rem t<ua>m sint ea velim facias. mihi
sic hoc videtur: quod te absente hic filius 450
egit, restitui in integrum aequomst et bonum,
et id impetrabi'. dixi. {De.} dic nunc, Hegio.
{He.} ego sedulo hunc dixisse credo; verum itast,
quot homines tot sententiae: suo' quoique mos.
mihi non videtur quod sit factum legibus 455
rescindi posse; et turpe inceptust. {De.} dic, Crito.
{Cri.} ego amplius deliberandum censeo:
res magnast. {Cra.} numquid nos vis? {De.} fecistis probe:
incertior sum multo quam dudum.-- {Ge.} negant
redisse. {De.} frater est exspectandus mihi: 460
is quod mihi dederit de hac re consilium, id sequar.
percontatum ibo ad portum, quoad se recipiat.--
{Ge.} at ego Antiphonem quaeram, ut quae acta hic sint sciat.
sed eccum ipsum video in tempore huc se recipere.
CTVS III
ntipho Geta
{An.} Enimvero, Antipho, multimodis cum istoc animo es vituperandus: 465
itane te hinc abisse et vitam tuam tutandam aliis dedisse!
alios t<ua>m rem credidisti mage quam tete animum advorsuros?
nam, utut erant alia, illi certe quae nunc tibi domist consuleres,
nequid propter t<ua>m fidem decepta poteretur mali.
quoi(u)s nunc miserae spes opesque sunt in te uno omnes sitae. 470
{Ge.} et quidem, ere, nos iamdudum hic te absentem incusamu' qui abieris.
{An.} te ipsum quaerebam. {Ge.} sed ea causa nihilo mage defecimus.
{An.} loquere obsecro, quonam in loco sunt res et fortunae meae?
numquid patri subolet? {Ge.} nil etiam. {An.} ecquid sp<ei> porrost? {Ge.}
escio. {An.} ah.
{Ge.} nisi Phaedria haud cessavit pro te eniti. {An.} nil fecit novi. 475
{Ge.} tum Phormio itidem in hac re ut in aliis strenuom hominem praebuit.
{An.} quid is fecit? {Ge.} confutavit verbis admodum iratum senem.
{An.} eu Phormio! {Ge.} ego quod potui porro. {An.} mi Geta, omnis vos amo.
{Ge.} sic habent principia sese ut dico: adhuc tranquilla res est,
mansurusque patruom pater est dum huc adveniat. {An.} quid eum? {Ge.} ut 480
ibat,
de ei(u)s consilio sese velle facere quod ad hanc rem attinet.
{An.} quantum metus est mihi videre huc salvom nunc patruom, Geta!
nam per eius unam, ut audio, aut vivam aut moriar sententiam.
{Ge.} Phaedria tibi adest. {An.} ubinam? {Ge.} eccum ab s<ua> palaestra
xit foras.
haedria Dorio Antipho Geta
{Ph.} Dorio, 485
audi obsecro . . {Do.} non audio. {Ph.} parumper . . {Do.} quin omitte me.
{Ph.} audi quod dicam. {Do.} at enim taedet iam audire eadem miliens.
{Ph.} at nunc dicam quod lubenter audias. {Do.} loquere, audio.
{Ph.} non queo te exorare ut maneas triduom hoc? quo nunc abis?
{Do.} mirabar si tu mihi quicquam adferres novi. {An.} ei, 490
metuo lenonem nequid . . {Ge.} suo suat capiti. idem ego vereor.
{Ph.} nondum mihi credis? {Do.} hariolare. {Ph.} sin fidem do? {Do.} fabulae!
{Ph.} feneratum istuc beneficium pulchre tibi dices. {Do.} logi!
{Ph.} crede mi, gaudebi' facto: verum hercle hoc est. {Do.} somnium!
{Ph.} experire: non est longum. {Do.} cantilenam <ea>ndem canis. 495
{Ph.} tu mihi cognatu', tu parens, tu amicu', tu . . {Do.} garri modo.
{Ph.} adeon ingenio esse duro te atque inexorabili
ut neque misericordia neque precibu' molliri queas!
{Do.} adeon te esse incogitantem atque inpudentem, Phaedria,
me ut phaleratis ducas dictis et meam ductes gratiis! 500
{An.} miseritumst. {Ph.} ei, veris vincor! {Ge.} quam uterquest similis sui!
{Ph.} neque Antipho alia quom occupatus esset sollicitudine,
tum hoc esse mihi obiectum malum! {An.} ah quid istuc est autem, Phaedria?
{Ph.} o fortunatissime Antipho. {An.} egone? {Ph.} quoi quod amas domist.
neque cum huiu' modi umquam [tibi] usu' venit ut conflictares malo. 505
{An.} mihin domist? immo, id quod aiunt, auribu' teneo lupum;
nam neque quo pacto a me amittam neque uti retineam scio.
{Do.} ipsum istuc mihi in hoc est. {An.} heia ne parum leno sies.
numquid hic confecit? {Ph.} hicine? quod homo inhumanissimus,
Pamphilam m<ea>m vendidit. {An.} quid? vendidit? {Ge.} ain? vendidit? 510
{Ph.} vendidit. {Do.} quam indignum facinus, ancillam aere emptam suo!
{Ph.} nequeo exorare ut me maneat et cum illo ut mutet fidem
triduom hoc, dum id quod est promissum ab amicis argentum aufero.
si non tum dedero, unam praeterea horam ne oppertus sies.
{Do.} optunde. {An.} haud longumst id quod orat: Dorio, exoret sine. 515
idem hoc tibi, quod boni promeritu' fueris, conduplicaverit.
{Do.} verba istaec sunt. {An.} Pamphilamne hac urbe privari sines?
tum praeterea horunc amorem distrahi poterin pati?
{Do.} neque ego neque tu. {Ph.} di tibi omnes id quod es dignus duint!
{Do.} ego te compluris advorsum ingenium m<eu>m mensis tuli 520
pollicitantem et nil ferentem, flentem; nunc contra omnia haec
repperi qui det neque lacrumet: da locum melioribus.
{An.} certe hercle, ego si sati' commemini, tibi quidem est olim dies,
quam ad dares huic, praestituta. {Ph.} factum. {Do.} num ego istuc nego?
{An.} iam ea praeteriit? {Do.} non, verum haec ei--antecessit. {An.} non 525
udet
vanitati'? {Do.} minime, dum ob rem. {Ge.} sterculinum! {Ph.} Dorio,
itane tandem facere oportet? {Do.} sic sum: si placeo, utere.
{An.} sicin hunc decipis? {Do.} immo enimvero, Antipho, hic me decipit:
nam hic me huiu' modi scibat esse, ego hunc esse aliter credidi:
iste me fefellit, ego isti nihilo sum aliter ac fui. 530
sed utut haec sunt, tamen hoc faciam: cras mane argentum mihi
miles dare se dixit: si mi prior tu attuleri', Phaedria,
mea lege utar, ut potior sit qui prior ad dandumst. vale.
haedria Antipho Geta
{Ph.} Quid faciam? unde ego nunc tam subito huic argentum inveniam miser,
quoi minu' nihilost? quod, hic si pote fuisset exorarier 535
triduom hoc, promissum fuerat. {An.} itane hunc patiemur, Geta,
fieri miserum, qui me dudum ut dixti adiuerit comiter?
quin, quom opust, beneficium rursum ei experiemur reddere?
{Ge.} scio equidem hoc esse aequom. {An.} age ergo, solu' servare hunc potes.
{Ge.} quid faciam? {An.} invenias argentum. {Ge.} cupio; sed id unde 540
doce.
{An.} pater adest hic. {Ge.} scio; sed quid tum? {An.} ah dictum sapienti sat
st.
{Ge.} itane? {An.} ita. {Ge.} sane hercle pulchre suades: etiam tu hinc abis?
non triumpho, ex nuptiis t<ui>s si nil nanciscor mali,
ni etiamnunc me hui(u)s causa quaerere in malo iubeas crucem?
{An.} verum hic dicit. {Ph.} quid? ego vobis, Geta, alienu' sum? {Ge.} 545
aud puto;
sed parumne est quod omnibus nunc nobis suscenset senex,
ni instigemus etiam ut nullu' locu' relinquatur preci?
{Ph.} alius ab oculis m<ei>s illam in ignotum abducet locum? hem
tum igitur, dum licet dumque adsum, loquimini mecum, Antipho,
contemplamini me. {An.} quam ob rem? aut quidnam facturu's? cedo. 550
{Ph.} quoquo hinc asportabitur terrarum, certumst persequi
aut perire. {Ge.} di bene vortant quod agas! pedetemptim tamen.
{An.} vide siquid opi' potes adferre huic. {Ge.} "siquid"? quid? {An.} quaere
bsecro,
nequid plus minusve faxit quod nos post pigeat, Geta.
{Ge.} quaero.--salvos est, ut opinor; verum enim metuo malum. 555
{An.} noli metuere: una tecum bona mala tolerabimus.
{Ge.} quantum opus est tibi argenti, loquere. {Ph.} solae triginta minae.
{Ge.} triginta? hui percarast, Phaedria. {Ph.} istaec vero vilis est.
{Ge.} age age, inventas reddam. {Ph.} o lepidum! {Ge.} aufer te hinc. {Ph.}
am opust. {Ge.} iam feres:
sed opus est mihi Phormionem ad hanc rem adiutorem dari. 560
{Ph.} praestost: audacissime oneri' quidvis inpone, ecferet;
solus est homo amico amicus. {Ge.} <ea>mus ergo ad eum ocius.
{An.} numquid est quod opera mea vobis opu' sit? {Ge.} nil; verum abi domum
et illam miseram, quam ego nunc intu' scio esse exanimatam metu,
consolare. cessas? {An.} nil est aeque quod faciam lubens.-- 565
{Ph.} qua via istuc facies? {Ge.} dicam in itinere: modo te hinc amove.
CTVS IV
emipho Chremes
{De.} Quid? qua profectu' causa hinc es Lemnum, Chreme,
adduxtin tecum filiam? {Ch.} non. {De.} quid ita non?
{Ch.} postquam videt me ei(u)s mater esse hic diutius,
simul autem non manebat aetas virginis 570
m<ea>m neglegentiam: ipsam cum omni familia
ad me profectam esse aibant. {De.} quid illi tam diu
quaeso igitur commorabare, ubi id audiveras?
{Ch.} pol me detinuit morbus. {De.} unde? aut qui? {Ch.} rogas?
senectus ipsast morbu'. sed venisse eas 575
salvas audivi ex nauta qui illas vexerat.
{De.} quid gnato optigerit me absente audistin, Chreme?
{Ch.} quod quidem me factum consili incertum facit.
nam hanc condicionem siquoi tulero extrario,
quo pacto aut unde mihi sit dicundum ordinest. 580
te mihi fidelem esse aeque atque egomet sum mihi
scibam. ille, si me alienus adfinem volet,
tacebit dum intercedet familiaritas;
sin spreverit me, plus quam opus est scito sciet.
vereorque ne uxor aliqua hoc resciscat mea: 585
quod si fit, ut me excutiam atque egrediar domo
id restat; nam ego meorum solu' sum meus.
{De.} scio ita esse, et istaec mihi res sollicitudinist,
neque defetiscar usque adeo experirier
donec tibi id quod pollicitus sum effecero. 590
eta Demipho Chremes
{Ge.} Ego hominem callidiorem vidi neminem
quam Phormionem. venio ad hominem ut dicerem
argentum opus esse, et id quo pacto fieret.
vixdum dimidium dixeram, intellexerat:
gaudebat, me laudabat, quaerebat senem, 595
dis gratias agebat tempu' sibi dari
ubi Phaedriae esse ostenderet nihilo minus
amicum sese quam Antiphoni. hominem ad forum
iussi opperiri: eo me esse adducturum senem.
sed eccum ipsum. quis est ulterior? attat Phaedriae 600
pater venit. sed quid pertimui autem belua?
an quia quos fallam pro uno duo sunt mihi dati?
commodius esse opinor duplici spe utier.
petam hinc unde a primo institi: is si dat, sat est;
si ab eo nil fiet, tum hunc adoriar hospitem 605
ntipho Geta Chremes Demipho
{An.} Exspecto quam mox recipiat sese Geta.
sed patruom video cum patre astantem. ei mihi,
quam timeo adventus huiu' quo inpellat patrem.
{Ge.} adibo hosce: o noster Chreme . . {Ch.} salve, Geta.
{Ge.} venire salvom volup est. {Ch.} credo. {Ge.} quid agitur? 610
multa advenienti, ut fit, nova hic? {Ch.} compluria.
{Ge.} ita. de Antiphone audistin quae facta? {Ch.} omnia.
{Ge.} tun dixeras huic? facinus indignum, Chreme,
sic circumiri! {Ch.} id cum hoc agebam commodum.
{Ge.} nam hercle ego quoque id quidem agitans mecum sedulo 615
inveni, opinor, remedium huic r<ei>. {Ch.} quid, Geta?
{De.} quod remedium? {Ge.} ut abii abs te, fit forte obviam
mihi Phormio. {Ch.} qui Phormio? {De.} is qui istanc . . {Ch.} scio.
{Ge.} visumst mihi ut eiu' temptarem sententiam.
prendo hominem solum: "quor non," inquam "Phormio, 620
vides inter nos sic haec potiu' cum bona
ut componamu' gratia quam cum mala?
eru' liberalis est et fugitans litium;
nam ceteri quidem hercle amici omnes modo
uno ore auctores f<ue>re ut praecipitem hanc daret." 625
{An.} quid hic coeptat aut quo evadet hodie? {Ge.} "an legibus
daturum poenas dices si illam eiecerit?
iam id exploratumst: heia sudabis satis
si cum illo inceptas homine: ea eloquentiast.
verum pone esse victum eum; at tandem tamen 630
non capitis ei(u)s res agitur sed pecuniae."
postquam hominem his verbis sentio mollirier,
"soli sumu' nunc hic" inquam: "eho [dic] quid vis dari
tibi in manum, ut erus his desistat litibus,
haec hinc facessat, tu molestu' ne sies?" 635
{An.} satin illi di sunt propitii? {Ge.} "nam sat scio,
si tu aliquam partem aequi bonique dixeris,
ut est ille bonu' vir, tria non commutabitis
verba hodie inter vos." {De.} quis te istaec iussit loqui?
{Ch.} immo non potuit meliu' pervenirier 640
eo quo nos volumus. {An.} occidi! {De.} perge eloqui.
{Ge.} a primo homo insanibat. {Ch.} cedo quid postulat?
{Ge.} quid? nimium; quantum libuit. {Ch.} dic. {Ge.} si quis daret
talentum magnum. {De.} immo malum hercle: ut nil pudet!
{Ge.} quod dixi adeo ei: "quaeso, quid si filiam 645
suam unicam locaret? parvi retulit
non suscepisse: inventast quae dotem petat."
ut ad pauca redeam ac mittam illi(u)s ineptias,
haec denique eiu' f<ui>t postrema oratio:
"ego" inquit "[iam] a principio amici filiam, 650
ita ut aequom fuerat, volui uxorem ducere;
nam mihi veniebat in mentem ei(u)s incommodum,
in servitutem pauperem ad ditem dari.
sed mi opus erat, ut aperte tibi nunc fabuler,
aliquantulum quae adferret qui dissolverem 655
quae debeo: et etiamnunc si volt Demipho
dare quantum ab hac accipio quae sponsast mihi,
nullam mihi malim quam istanc uxorem dari."
{An.} utrum stultitia facere ego hunc an malitia
dicam, scientem an inprudentem, incertu' sum. 660
{De.} quid si animam debet? {Ge.} "ager oppositust pignori ob
decem minas" inquit. {De.} age age, iam ducat: dabo.
{Ge.} "aediculae item sunt ob decem alias." {De.} oiei
nimiumst. {Ch.} ne clama: <re>petito hasce a me decem.
{Ge.} "uxori emunda ancillulast; tum pluscula 665
supellectile opus est; opus est sumptu ad nuptias:
his rebu' pone sane" inquit "decem minas."
{De.} sescentas perinde scribito iam mihi dicas:
nil do. inpuratu' me ille ut etiam inrideat?
{Ch.} quaeso, ego dabo, quiesce: tu modo filium 670
fac ut illam ducat nos quam volumus. {An.} ei mihi
Geta, occidisti me tuis fallaciis.
{Ch.} mea causa eicitur: me hoc est aequom amittere.
{Ge.} "quantum potest me certiorem" inquit "face,
si illam dant, hanc ut mittam, ne incertus siem; 675
nam illi mihi dotem iam constituerunt dare."
{Ch.} iam accipiat: illis repudium renuntiet;
hanc ducat. {De.} quae quidem illi res vortat male!
{Ch.} opportune adeo argentum nunc mecum attuli,
fructum quem Lemni uxori' reddunt praedia: 680
ind' sumam; uxori tibi opus esse dixero.
ntipho Geta
{An.} Geta. {Ge.} hem. {An.} quid egisti? {Ge.} emunxi argento senes.
{An.} satin est id? {Ge.} nescio hercle: tantum iussu' sum.
{An.} eho, verbero, aliud mihi respondes ac rogo?
{Ge.} quid ergo narras? {An.} quid ego narrem? opera tua 685
ad restim miquidem res redit planissume.
ut tequidem omnes di d<eae>que--superi inferi--
malis exemplis perdant! em siquid velis,
huic mandes, quod quidem recte curatum velis.
quid minus utibile f<ui>t quam hoc ulcus tangere 690
aut nominare uxorem? iniectast spes patri
posse illam extrudi. cedo nunc porro: Phormio
dotem si accipiet, uxor ducendast domum:
quid fiet? {Ge.} non enim ducet. {An.} novi. ceterum
quom argentum repetent, nostra causa scilicet 695
in nervom potius ibit. {Ge.} nil est, Antipho,
quin male narrando possit depravarier:
tu id quod bonist excerpi', dici' quod malist.
audi nunc contra: iam si argentum acceperit,
ducendast uxor, ut ais, concedo tibi: 700
spatium quidem tandem apparandi nuptias,
vocandi sacruficandi dabitur paullulum.
interea amici quod polliciti sunt dabunt:
inde iste reddet. {An.} quam ob rem? aut quid dicet? {Ge.} rogas?
"quot res postilla monstra evenerunt mihi! 705
intro iit in aedis ater alienus canis;
anguis per inpluvium decidit de tegulis;
gallina cecinit; interdixit hariolus;
haruspex vetuit; ante brumam autem novi
negoti incipere!" quae causast iustissima. 710
haec fient. {An.} ut modo fiant! {Ge.} fient: me vide.
pater exit: abi, dic esse argentum Phaedriae.
emipho Chremes Geta
{De.} Quietus esto, inquam: ego curabo nequid verborum duit.
hoc temere numquam amittam ego a me quin mihi testis adhibeam.
quom dem, et quam ob rem dem commemorabo. {Ge.} ut cautust ubi nil 715
pust!
{Ch.} atque ita opu' factost: et matura, dum lubido eadem haec manet;
nam si altera illaec magis instabit, fors sit an nos reiciat.
{Ge.} rem ipsam putasti. {De.} duc me ad eum ergo. {Ge.} non moror. {Ch.} ubi
oc egeris,
transito ad uxorem meam, ut conveniat hanc priu' quam hinc abit.
dicat <ea>m dare nos Phormioni nuptum, ne suscenseat; 720
et magis esse illum idoneum qui ipsi sit familiarior;
nos nostro officio nil digressos esse: quantum is voluerit,
datum esse doti'. {De.} quid tua, malum, id refert? {Ch.} magni, Demipho.
non sat[is] est t<uo>m te officium fecisse si non id fama adprobat:
volo ipsiu' quoque voluntate haec fieri, ne se eiectam praedicet. 725
{De.} idem ego istuc facere possum. {Ch.} mulier mulieri mage convenit.
{De.} rogabo. {Ch.} ubi illas nunc ego reperire possim cogito.
CTVS V
ophrona Chremes
{So.} quid agam? quem mi amicum inveniam misera? aut quoi consilia haec
eferam?
aut unde auxilium petam?
nam vereor era ne ob meum suasum indigne iniuria adficiatur: 730
ita patrem adulescenti' facta haec tolerare audio violenter.
{Ch.} nam quae haec anus est exanimata a fratre quae egressast meo?
{So.} quod ut facerem egestas me inpulit, quom scirem infirmas nuptias
hasce esse, ut id consulerem, interea vita ut in tuto foret.
{Ch.} certe edepol, nisi me animu' fallit aut parum prospiciunt oculi, 735
m<eae> nutricem gnatae video. {So.} neque ille investigatur, {Ch.} quid ago?
{So.} qui est pater eius. {Ch.} adeo, maneo dum haec quae loquitur mage
ognosco?
{So.} quodsi <eu>m nunc reperire possim, nil est quod verear. {Ch.} east
psa:
conloquar. {So.} quis hic loquitur? {Ch.} Sophrona. {So.} et m<eu>m nomen
ominat?
{Ch.} respice ad me. {So.} di obsecro vos, estne hic Stilpo? {Ch.} non. 740
So.} negas?
{Ch.} concede hinc a foribu' paullum istorsum sodes, Sophrona.
ne me istoc posthac nomine appellassis. {So.} quid? non obsecro es
quem semper te esse dictitasti? {Ch.} st. {So.} quid has metuis fores?
{Ch.} conclusam hic habeo uxorem saevam. verum istoc de nomine,
eo perperam olim dixi ne vos forte inprudentes foris 745
effuttiretis atque id porro aliqua uxor mea rescisceret.
{So.} em istoc pol nos te hic invenire miserae numquam potuimus.
{Ch.} eho dic mihi quid r<ei> tibist cum familia hac unde exis?
ubi illae sunt? {So.} miseram me! {Ch.} hem quid est? vivontne? {So.} vivit
nata.
matrem ipsam ex aegritudine hac miseram mors consecutast. 750
{Ch.} male factum. {So.} ego autem, quae essem anus deserta egens ignota,
ut potui nuptum virginem locavi huic adulescenti
harum qui est dominus aedium. {Ch.} Antiphonin? {So.} em isti<c> ipsi.
{Ch.} quid? duasne uxores habet? {So.} au obsecro, unam illequidem hanc solam.
{Ch.} quid illam alteram quae dicitur cognata? {So.} haec ergost. {Ch.} 755
uid ais?
{So.} composito factumst quo modo hanc amans habere posset
sine dote. {Ch.} di vostram fidem, quam saepe forte temere
eveniunt quae non audeas optare! offendi adveniens
quicum volebam et ut volebam conlocatam amari:
quod nos ambo opere maxumo dabamus operam ut fieret, 760
sine nostra cura, maxuma sua cura solu' fecit.
{So.} nunc quid opu' facto sit vide: pater adulescenti' venit
<eu>mque animo iniquo hoc oppido ferre aiunt. {Ch.} nil periclist.
sed per d<eo>s atque homines meam esse hanc cave resciscat quisquam.
{So.} nemo e me scibit. {Ch.} sequere me: intus cetera. [audies]. 765
emipho Geta
{De.} Nostrapte culpa facimus ut malis expediat esse,
dum nimium dici nos bonos studemus et benignos.
ita fugias ne praeter casam, quod aiunt. nonne id sat erat,
accipere ab illo iniuriam? etiam argentumst ultro obiectum,
ut sit qui vivat dum aliud aliquid flagiti conficiat. 770
{Ge.} planissime. {De.} is nunc praemiumst qui recta prava faciunt.
{Ge.} verissime. {De.} ut stultissime quidem illi rem gesserimus.
{Ge.} modo ut hoc consilio possiet discedi, ut istam ducat.
{De.} etiamne id dubiumst? {Ge.} haud scio hercle, ut homost, an mutet animum.
{De.} hem mutet autem? {Ge.} nescio; verum, si forte, dico. 775
{De.} ita faciam, ut frater censuit, ut uxorem ei(u)s huc adducam,
cum ista ut loquatur. tu, Geta, abi prae, nuntia hanc venturam.--
{Ge.} argentum inventumst Phaedriae; de iurgio siletur;
provisumst ne in praesentia haec hinc abeat: quid nunc porro?
quid fiet? in eodem luto haesitas; vorsuram solves, 780
Geta: praesens quod fuerat malum in diem abiit: plagae crescunt,
nisi prospicis. nunc hinc domum ibo ac Phanium edocebo
nequid vereatur Phormionem aut ei(u)s orationem.
emipho Navsistrata
{De.} Agedum, ut soles, Nausistrata, fac illa ut placetur nobis,
ut sua voluntate id quod est faciundum faciat. {Na.} faciam. 785
{De.} pariter nunc opera me adiuves ac re dudum opitulata es.
{Na.} factum volo. ac pol minu' queo viri culpa quam me dignumst.
{De.} quid autem? {Na.} quia pol m<ei> patris bene parta indiligenter
tutatur; nam ex is praediis talenta argenti bina
statim capiebat: vir viro quid praestat! {De.} bina quaeso? 790
{Na.} ac rebu' vilioribus multo tamen duo talenta. {De.} hui.
{Na.} quid haec videntur? {De.} scilicet. {Na.} virum me natam vellem:
ego ostenderem, {De.} certo scio. {Na.} quo pacto . . {De.} parce sodes,
ut possis cum illa, ne te adulescens mulier defetiget.
{Na.} faciam ut iubes. sed m<eu>m virum ex te exire video. 795
avsistrata Chremes Demipho
Ch.} Ehem Demipho,
iam illi datumst argentum? {De.} curavi ilico. {Ch.} nollem datum.
ei, video uxorem: paene plus quam sat erat. {De.} quor nolles, Chreme?
{Ch.} iam recte. {De.} quid tu? ecquid locutu's cum istac quam ob rem hanc
ucimus?
{Ch.} transegi. {De.} quid ait tandem? {Ch.} abduci non potest. {De.} qui non
otest?
{Ch.} quia uterque utrique est cordi. {De.} quid istuc nostra? {Ch.} 800
agni. praeterhac
cognatam comperi esse nobis. {De.} quid? deliras. {Ch.} sic erit.
non temere dico: redii mecum in memoriam. {De.} satin sanus es?
{Na.} au obsecro, vide ne in cognatam pecces. {De.} non est. {Ch.} ne nega:
patri' nomen aliud dictum est: hoc tu errasti. {De.} non norat patrem?
{Ch.} norat. {De.} quor aliud dixit? {Ch.} numquamne hodie concedes mihi 805
neque intelleges? {De.} si tu nil narras? {Ch.} perdi'. {Na.} miror quid hoc
iet.
{De.} equidem hercle nescio. {Ch.} vin scire? at ita me servet Iuppiter,
ut propior illi quam ego sum ac tu homo nemost. {De.} di vostram fidem,
eamus ad ipsam: una omnis nos aut scire aut nescire hoc volo. {Ch.} ah.
{De.} quid est? {Ch.} itan parvam mihi fidem esse apud te? {De.} vin me 810
redere?
vin sati' quaesitum mi istuc esse? age, fiat. quid illa filia
amici nostri? quid futurumst? {Ch.} recte. {De.} hanc igitur mittimus?
{Ch.} quidni? {De.} illa maneat? {Ch.} sic. {De.} ire igitur tibi licet,
ausistrata.
{Na.} sic pol commodius esse in omnis arbitror quam ut coeperas,
manere hanc; nam perliberali' visast, quom vidi, mihi.-- 815
{De.} quid istuc negotist? {Ch.} iamne operuit ostium? {De.} iam. {Ch.} o
uppiter,
di nos respiciunt: gnatam inveni nuptam cum t<uo> filio. {De.} hem
quo pacto potuit? {Ch.} non sati' tutus est ad narrandum hic locus.
{De.} at tu intro abi. {Ch.} heus ne filii quidem hoc nostri resciscant volo.
ntipho
Laetus sum, utut meae res sese habent, fratri optigisse quod volt. 820
quam scitumst ei(u)s modi in animo parare cupiditates
quas, quom res advorsae sient, paullo mederi possis!
hic simul argentum repperit, cura sese expedivit;
ego nullo possum remedio me evolvere ex his turbis
quin, si hoc celetur, in metu, sin patefit, in probro sim. 825
neque me domum nunc reciperem ni mi esset spes ostenta
huiusce habendae. sed ubinam Getam invenire possim, ut
rogem quod tempu' conveniundi patri' me capere iubeat?
hormio Antipho
{Ph.} Argentum accepi, tradidi lenoni, abduxi mulierem,
curavi propria ut Phaedria poteretur; nam emissast manu. 830
nunc una mihi res etiam restat quae est conficiunda, otium
ab senibus ad potandum ut habeam; nam aliquot hos sumam dies.
{An.} sed Phormiost. quid ais? {Ph.} quid? {An.} quidnam nunc facturust
haedria?
quo pacto satietatem amoris <ai>t se velle absumere?
{Ph.} vicissim partis tuas acturus est. {An.} quas? {Ph.} ut fugitet 835
atrem.
te suas rogavit rursum ut ageres, causam ut pro se diceres;
nam potaturus est apud me. ego me ire senibus Sunium
dicam ad mercatum, ancillulam emptum dudum quam dixit Geta:
ne quom hic non videant me conficere credant argentum suom.
sed ostium concrepuit abs te. {An.} vide quis egreditur. {Ph.} Getast. 840
eta Antipho Phormio
{Ge.} O Fortuna, o Fors Fortuna, quantis commoditatibus,
quam subito meo ero Antiphoni ope vostra hunc onerastis diem!
{An.} quidnam hic sibi volt? {Ge.} nosque amicos ei(u)s exonerastis metu!
sed ego nunc mihi cesso qui non umerum hunc onero pallio
atque hominem propero invenire, ut haec quae contigerint sciat. 845
{An.} num tu intellegi' quid hic narret? {Ph.} num tu? {An.} nil. {Ph.}
antundem ego.
{Ge.} ad lenonem hinc ire pergam: ibi nunc sunt. {An.} heus Geta! {Ge.} em
ibi:
num mirum aut novomst revocari, cursum quom institeris? {An.} Geta.
{Ge.} pergit hercle. numquam tu odio t<uo> me vinces. {An.} non manes?
{Ge.} vapula. {An.} id quidem tibi iam fiet nisi resisti'. verbero. 850
{Ge.} familiariorem oportet esse hunc: minitatur malum.
sed isne est quem quaero an non? ipsust, congredere actutum. {An.} quid est?
{Ge.} [o] omnium quantumst qui vivont hominum homo ornatissime!
nam sine controvorsia ab dis solu' diligere, Antipho.
{An.} ita velim; sed qui istuc credam ita esse mihi dici velim. 855
{Ge.} satine est si te delibutum gaudio reddo? {An.} enicas.
{Ph.} quin tu hinc pollicitationes aufer et quod fers cedo. {Ge.} oh
tu quoque aderas, Phormio? {Ph.} aderam. sed tu cessas. {Ge.} accipe, em:
ut modo argentum tibi dedimus apud forum, recta domum
sumu' profecti; interea mittit eru' me ad uxorem tuam. 860
{An.} quam ob rem? {Ge.} omitto proloqui; nam nil ad hanc rem est, Antipho.
ubi in gynaeceum ire occipio, puer ad me adcurrit Mida,
pone reprendit pallio, resupinat: respicio, rogo
quam ob rem retineat me: ait esse vetitum intro ad eram accedere.
"Sophrona modo fratrem huc" inquit "senis introduxit Chremem" 865
<eu>mque nunc esse intu' cum illis. hoc ubi ego audivi, ad fores
suspenso gradu placide ire perrexi accessi astiti,
animam compressi, aurem admovi: ita animum coepi attendere,
hoc modo sermonem captans. {Ph.} eu Geta! {Ge.} hic pulcherrimum
facinus audivi: itaque paene hercle exclamavi gaudio. 870
{An.} quod? {Ge.} quodnam arbitrare? {An.} nescio. {Ge.} atqui mirificissimum:
patruo' tuos est pater inventu' Phanio uxori tuae. {An.} hem
quid ais? {Ge.} cum ei(u)s consuevit olim matre in Lemno clanculum.
{Ph.} somnium! utine haec ignoraret suom patrem? {Ge.} aliquid credito,
Phormio, esse causae. sed censen me potuisse omnia 875
intellegere extra ostium intu' quae inter sese ipsi egerint?
{An.} atque ego quoque inaudivi illam fabulam. {Ge.} immo etiam dabo
quo mage credas: patruos interea inde huc egreditur foras:
haud multo post cum patre idem recipit se intro denuo:
ait uterque tibi potestatem eius adhibendae dari. 880
denique ego sum missu' te ut requirerem atque adducerem. {An.} em
quin ergo rape me: quid cessas? {Ge.} fecero. {An.} heus Phormio,
vale. {Ph.} vale, Antipho. bene, ita me di ament, factum: gaudeo.
hormio
Tantam fortunam de inproviso esse his datam!
summa eludendi occasiost mihi nunc senes 885
et Phaedriae curam adimere argentariam,
ne quoiquam s<uo>rum aequalium supplex siet.
nam idem hoc argentum, ita ut datumst, ingratiis
<ei> datum erit: hoc qui cogam re ipsa repperi.
nunc gestu' mihi voltusque est capiundus novos. 890
sed hinc concedam in angiportum hoc proxumum,
inde hisce ostendam me, ubi erunt egressi foras.
quo me adsimularam ire ad mercatum, non eo.
emipho Chremes Phormio
{De.} Dis magnas merito gratias habeo atque ago
quando evenere haec nobis, frater, prospere. 895
quantum potest nunc conveniundust Phormio,
priu' quam dilapidat nostras triginta minas
ut auferamu'. {Ph.} Demiphonem si domist
visam ut quod . . {De.} at nos ad te ibamu', Phormio.
{Ph.} de <ea>dem hac fortasse causa? {De.} ita hercle. {Ph.} credidi: 900
quid ad me ibati'? {De.} ridiculum. {Ph.} verebamini
ne non id facerem quod recepissem semel?
heus quanta quanta haec mea paupertas est, tamen
adhuc curavi unum hoc quidem, ut mi esset fides.
{Ch.} estne ita ut<i> dixi liberalis? {De.} oppido. 905
{Ph.} idque ad vos venio nuntiatum, Demipho,
paratum me esse: ubi voltis, uxorem date.
nam omnis posthabui mihi res, ita uti par fuit,
postquam id tanto opere vos velle animum advorteram.
{De.} at hic dehortatus est me ne illam tibi darem: 910
"nam qui erit rumor populi" inquit "si id feceris?
olim quom honeste potuit, tum non est data:
<ea>m nunc extrudi turpest." ferme eadem omnia
quae tute dudum coram me incusaveras.
{Ph.} satis superbe inluditis me. {De.} qui? {Ph.} rogas? 915
quia ne alteram quidem illam potero ducere;
nam quo redibo ore ad eam quam contempserim?
{Ch.} ("tum autem Antiphonem video ab sese amittere
invitum eam" inque.) {De.} tum autem video filium
invitum sane mulierem ab se amittere. 920
sed transi sodes ad forum atque illud mihi
argentum rursum iube rescribi, Phormio.
{Ph.} quodne ego discripsi porro illis quibu' debui?
{De.} quid igitur fiet? {Ph.} si vis mi uxorem dare
quam despondisti, ducam; sin est ut velis 925
manere illam apud te, dos hic maneat, Demipho.
nam non est aequom me propter vos decipi,
quom ego vostri honori' causa repudium alterae
remiserim, quae doti' tantundem dabat.
{De.} in' hinc malam rem cum istac magnificentia, 930
fugitive? etiamnunc credi' te ignorarier
aut tua facta adeo? {Ph.} irritor. {De.} tune hanc duceres
si tibi daretur? {Ph.} fac periclum. {De.} ut filius
cum illa habitet apud te, hoc vostrum consilium fuit.
{Ph.} quaeso quid narras? {De.} quin tu mi argentum cedo. 935
{Ph.} immo vero uxorem tu cedo. {De.} in ius ambula.
[in ius] {Ph.} enimvero si porro esse odiosi pergitis . .
{De.} quid facies? {Ph.} egone? vos me indotatis modo
patrocinari fortasse arbitramini:
etiam dotatis soleo. {Ch.} quid id nostra? {Ph.} nihil. 940
hic quandam noram quoi(u)s vir uxorem {Ch.} hem. {De.} quid est?
{Ph.} Lemni habuit aliam, {Ch.} nullu' sum. {Ph.} ex qua filiam
suscepit; et eam clam educat. {Ch.} sepultu' sum.
{Ph.} haec adeo ego illi iam denarrabo. {Ch.} obsecro,
ne facias. {Ph.} oh tune is eras? {De.} ut ludos facit! 945
{Ch.} missum te facimu'. {Ph.} fabulae! {Ch.} quid vis tibi?
argentum quod habes condonamu' te. {Ph.} audio.
quid vos, malum, ergo me sic ludificamini
inepti vostra puerili sententia?
nolo volo; volo nolo rursum; cape cedo; 950
quod dictum indictumst; quod modo erat ratum inritumst.
{Ch.} quo pacto aut unde hic haec rescivit? {De.} nescio;
nisi me dixisse nemini certo scio.
{Ch.} monstri, ita me di ament, simile. {Ph.} inieci scrupulum. {De.} hem
hicine ut a nobis hoc tantum argenti auferat 955
tam aperte inridens? emori hercle satius est.
animo virili praesentique ut sis para.
vides peccatum tuom esse elatum foras
neque iam id celare posse te uxorem tuam:
nunc quod ipsa ex aliis auditura sit, Chreme, 960
id nosmet indicare placabilius est.
tum hunc inpuratum poterimus nostro modo
ulcisci. {Ph.} attat nisi mi prospicio, haereo.
hi gladiatorio animo ad me adfectant viam.
{Ch.} at vereor ut placari possit. {De.} bono animo es: 965
ego redigam vos in gratiam, hoc fretus, Chreme,
quom e medio excessit unde haec susceptast tibi.
{Ph.} itan agiti' mecum? satis astute adgredimini.
non hercle ex re isti(u)s me instigasti, Demipho.
ain tu? ubi quae lubitum fuerit peregre feceris 970
neque hui(u)s sis veritu' feminae primariae
quin novo modo ei faceres contumeliam,
venias nunc precibu' lautum peccatum tuom?
hisce ego illam dictis ita tibi incensam dabo
ut ne restinguas lacrumis si exstillaveris. 975
{De.} malum quod isti di deaeque omnes duint!
tantane adfectum quemquam esse hominem audacia!
non hoc publicitu' scelus hinc asportarier
in solas terras! {Ch.} in id redactu' sum loci
ut quid agam cum illo nesciam prorsum. {De.} ego scio: 980
in ius eamus. {Ph.} in ius? huc, siquid lubet.
{Ch.} adsequere, retine dum ego huc servos evoco.
{De.} enim nequeo solus: accurre. {Ph.} una iniuriast
tecum. {De.} lege agito ergo. {Ph.} alterast tecum, Chreme.
{Ch.} rape hunc. {Ph.} sic agitis? enimvero vocest opus: 985
Nausistrata, exi! {Ch.} os opprime inpurum: vide
quantum valet. {Ph.} Nausistrata! inquam. {De.} non taces?
{Ph.} taceam? {De.} nisi sequitur, pugnos in ventrem ingere.
{Ph.} vel oculum exclude: est ubi vos ulciscar probe.
avsistrata Chremes Demipho
hormio
{Na.} Qui nominat me? hem quid istuc turbaest, obsecro, 990
mi vir? {Ph.} ehem quid nunc obstipuisti? {Na.} quis hic homost?
non mihi respondes? {Ph.} hicine ut tibi respondeat,
qui hercle ubi sit nescit? {Ch.} cave isti quicquam cred<u>as.
{Ph.} abi, tange: si non totu' friget, me enica.
{Ch.} nil est. {Na.} quid ergo? quid istic narrat? {Ph.} iam scies: 995
ausculta. {Ch.} pergin credere? {Na.} quid ego obsecro
huic credam, qui nil dixit? {Ph.} delirat miser
timore. {Na.} non pol temerest quod tu tam times.
{Ch.} egon timeo? {Ph.} recte sane: quando nil times.
et hoc nil est quod ego dico, tu narra. {De.} scelus, 1000
tibi narret? {Ph.} ohe tu, factumst abs te sedulo
pro fratre. {Na.} mi vir, non mihi narras. {Ch.} at . . {Na.} quid "at"?
{Ch.} non opus est dicto. {Ph.} tibi quidem; at scito huic opust.
in Lemno {De.} hem quid ais? {Ch.} non taces? {Ph.} clam te {Ch.} ei mihi!
{Ph.} uxorem duxit. {Na.} mi homo, di melius duint! 1005
{Ph.} sic factumst. {Na.} perii misera! {Ph.} et inde filiam
suscepit iam unam, dum tu dormis. {Ch.} quid agimus?
{Na.} pro di inmortales, facinu' miserandum et malum!
{Ph.} hoc actumst. {Na.} an quicquam hodiest factum indignius?
qui mi, ubi ad uxores ventumst, tum fiunt senes! 1010
Demipho, te appello: nam cum hoc ipso distaedet loqui:
haecin erant itiones crebrae et mansiones diutinae
Lemni? haecin erat ea quae nostros minuit fructus vilitas?
{De.} ego, Nausistrata, esse in hac re culpam meritum non nego;
sed ea qui sit ignoscenda. {Ph.} verba fiunt mortuo. 1015
{De.} nam neque neglegentia tua neque odio id fecit tuo.
vinolentu' fere abhinc annos quindecim mulierculam
<ea>m compressit unde haec natast; neque postilla umquam attigit.
ea mortem obiit, e medio abiit qui fuit in re hac scrupulus.
quam ob rem te oro, ut alia facta tua sunt, aequo animo hoc feras. 1020
{Na.} quid ego aequo animo? cupio misera in hac re iam defungier;
sed quid sperem? aetate porro minu' peccaturum putem?
iam tum erat senex, senectus si verecundos facit.
an mea forma atque aetas nunc magis expetendast, Demipho?
quid mi hic adfers quam ob rem exspectem aut sperem porro non fore? 1025
{Ph.} exsequias Chremeti quibus est commodum ire, em tempus est.
sic dabo: age nunc, Phormionem qui volet lacessito:
"faxo tali sum mactatum atque hic est infortunio."
redeat sane in gratiam iam: supplici satis est mihi.
habet haec ei quod, dum vivat, usque ad aurem ogganniat. 1030
{Na.} at meo merito credo. quid ego nunc commemorem, Demipho,
singulatim qualis ego in hunc fuerim? {De.} novi aeque omnia
tecum. {Na.} merito[n] hoc meo videtur factum? {De.} minime gentium.
verum iam, quando accusando fieri infectum non potest,
ignosce: orat confitetur purgat: quid vis amplius? 1035
{Ph.} enimvero priu' quam haec dat veniam, mihi prospiciam et Phaedriae.
heus Nausistrata, priu' quam huic respondes temere, audi. {Na.} quid est?
{Ph.} ego minas triginta per fallaciam ab illoc abstuli:
<ea>s dedi t<uo> gnato: is pro sua amica lenoni dedit.
{Ch.} hem quid ais? {Na.} adeo hoc indignum tibi videtur, filius 1040
homo adulescens si habet unam amicam, tu uxores duas?
nil pudere! quo ore illum obiurgabi'? responde mihi.
{De.} faciet ut voles. {Na.} immo ut meam iam scias sententiam,
neque ego ignosco neque promitto quicquam neque respondeo
priu' quam gnatum videro: ei(u)s iudicio permitto omnia: 1045
quod is iubebit faciam. {Ph.} mulier sapiens es, Nausistrata.
{Na.} sati' tibi<n> est? {Ph.} immo vero pulchre discedo et probe
et praeter spem. {Na.} tu t<uo>m nomen dic quid est. {Ph.} mihin? Phormio:
vostrae familiae hercle amicus et tuo summu' Phaedriae.
{Na.} Phormio, at ego ecastor posthac tibi quod potero, quae voles 1050
faciamque et dicam. {Ph.} benigne dici'. {Na.} pol meritumst tuom.
{Ph.} vin primum hodie facere quod ego gaudeam, Nausistrata,
et quod t<uo> viro oculi doleant? {Na.} cupio. {Ph.} me ad cenam voca.
{Na.} pol vero voco. {De.} <ea>mus intro hinc. {Na.} fiat. sed ubist
haedria
iudex noster? {Ph.} iam hic faxo aderit. {Cantor.} vos valete et plaudite!